INFORMACJA O PRACACH SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ NR 4

Dziś dokończenie poprzedniej informacji, tj. opisu zmian w prawie wyborczym.

Jednym z głównych celów zmian wprowadzonych w Kodeksie Wyborczym oraz niektórych innych ustawach jest zwiększenie frekwencji w wyborach, wzmocnienie transparentności i przejrzystości procesu wyborczego oraz sądowej kontroli wyborów.

1. Regulacje profrekwencyjne. (cd.)

W poprzedniej informacji opisałem szczegółowo cztery z nich:

• Możliwość tworzenia stałych obwodów głosowania już dla 200 mieszkańców.

• Możliwość podziału stałego obwodu głosowania na mniejsze obwody na wniosek 5% wyborców z danego obwodu lub na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

• Wprowadzenie w gminach usługi dowożenia wyborców niepełnosprawnych oraz powyżej 60 roku życia do lokalu wyborczego – szczegółowe informacje o tych uprawnieniach zamieści m.in. Państwowa Komisja Wyborcza (PKW) na prowadzonej przez siebie stronie internetowej.

• Obowiązek organizacji w gminach wiejskich lub miejsko-wiejskich w dniu wyborów bezpłatnego gminnego przewozu pasażerskiego dla wszystkich wyborców, jeżeli w dniu głosowania nie funkcjonuje w gminie publiczny transport zbiorowy albo gdy funkcjonuje, jednak najbliższy przystanek komunikacyjny oddalony jest ponad 1,5 km od lokalu wyborczego.

Pozostałe przepisy mające na celu zwiększenie frekwencji wyborczej:

• Obowiązek umieszczenia przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w dniu wyborów informacji o nowej lokalizacji lokalu wyborczego (siedziby obwodowej komisji wyborczej) – w miejscu łatwo dostępnym przy wejściu do „starego” lokalu wyborczego (tj. lokalu, w którym obecnie nie przeprowadza się głosowania w danych wyborach lub zmieniono granice obwodu, a w którym ostatnio przeprowadzano głosowanie w tych wyborach). Obowiązek informacyjny w przypadku zmiany lokalu ma umożliwić wyborcom dotarcie do właściwego lokalu wyborczego.

2. Wzmocnienie przejrzystości procesu wyborczego.

W przeszłości istniało wiele przypadków, gdzie brak transparentności procesu wyborczego rzucał cień na rozstrzygnięcia, budząc wątpliwości wśród opinii publicznej oraz osłabiając legitymizację wyniku wyborczego. Nowe przepisy wprowadzają przejrzyste procedury działania komisji wyborczych od momentu powołania członków komisji do momentu przekazania protokołów głosowania. Ustawa wzmacnia również pozycję i uprawnienia mężów zaufania oraz obserwatorów społecznych. W szczególności:

• Wprowadza się wymóg, by przed ustaleniem przez obwodową komisję wyborczą ważności karty do głosowania, ważności głosu, oddania głosu na daną listę lub na danego kandydata, każda z kart do głosowania była okazywana wszystkim obecnym członkom obwodowej komisji wyborczej. Niedopuszczalne będzie wykonywanie czynności związanych z ustaleniem wyników głosowania przez grupy członków obwodowych komisji wyborczych lub przez pojedynczych jej członków oddzielnie lub tworzenie z członków obwodowych komisji wyborczych grup roboczych, które wykonywałyby oddzielnie czynności po zakończeniu głosownia.

• Mężowie zaufania za pracę włożoną w zapewnienie prawidłowej organizacji i przebiegu wyborów będą otrzymywać odpowiednią rekompensatę. Przyznaje się im dietę w wysokości 40% zryczałtowanej diety członków obwodowych komisji wyborczych. Dieta będzie wypłacana wyłącznie tym mężom zaufania, którzy obserwowali głosowanie przez co najmniej 5 godzin i obserwowali cały przebieg ustalania wyników głosowania do momentu podpisania protokołu głosowania. Ewidencję czasu przebywania mężów zaufania w lokalu wyborczym będzie prowadził przewodniczący obwodowej komisji wyborczej. On także będzie wydawał mężowi zaufania odpowiednie zaświadczenie. Dietę będzie zaś wypłacał wójt (burmistrz, prezydent miasta) w ciągu 30 dni roboczych od dnia złożenia wniosku przez męża zaufania.

• Mężowi zaufania w związku z wykonywaniem zadań będzie przysługiwać zwolnienie od pracy na dzień głosowania oraz liczenia głosów, a także na dzień następujący po dniu, w którym zakończono liczenie głosów, z zachowaniem prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy. Musi to zgłosić pisemnie pracodawcy co najmniej 3 dni wcześniej. Zaś po dniach nieobecności dostarczyć odpowiednie zaświadczenie wystawione przez przewodniczącego obwodowej komisji wyborczej. Opisane powyżej uprawnienia mężów zaufania nie będą przysługiwać obserwatorom społecznym.

• Dotychczas mężowie zaufania (oraz obserwatorzy społeczni) mieli prawo – z wykorzystaniem własnych urządzeń rejestrujących (np. telefonu komórkowego) – rejestrować czynności obwodowej komisji wyborczej do momentu rozpoczęcia głosowania oraz po jego zakończeniu. Nie była więc możliwa rejestracja w trakcie głosowania wyborców, tj. gdy otwarte były lokale wyborcze. Obecnie ustawa umożliwi rejestrację pracy komisji obwodowej przez cały czas, czyli przed głosowaniem, w jego trakcie i po zakończeniu – od momentu sprawdzenia urny do podpisania protokołu głosowania. Materiały zarejestrowane przez męża zaufania (np. filmy, zdjęcia) mogą być, tak jak do tej pory, dołączone do dokumentów z wyborów (np. w celach dowodowych). Nowością jest dodatkowa możliwość przekazania ich drogą elektroniczną do ministra właściwego do spraw informatyzacji w celu wykorzystania przy protestach wyborczych. Minister przechowuje je do czasu stwierdzenia ważności wyborów. Ponieważ mąż zaufania będzie mógł rejestrować pracę komisji obwodowej także w trakcie głosowania poszczególnych wyborców (oczywiście z zachowaniem zasady tajności głosowania), to zaraz po przesłaniu zarejestrowanych materiałów do ministra, będzie zobowiązany do ich usunięcia z urządzenia rejestrującego oraz z wszelkich, fizycznych i wirtualnych, nośników pamięci. W dodatku, w krótkim terminie jednego dnia od przekazania protokołu głosowania w obwodzie. Oczywiście ma to służyć ochronie danych, w tym wizerunku, głosujących wyborców.

• Tak jak dotychczas, mężów zaufania będzie wyznaczał (po jednym do każdej komisji wyborczej) pełnomocnik wyborczy lub osoba przez niego upoważniona. Nowością wprowadzaną przez ustawę jest obowiązek przekazania przez pełnomocnika wyborczego (i tylko przez niego), do ministra do spraw informatyzacji, informacji o tych mężach zaufania, którzy będą elektronicznie przesyłać zarejestrowane przez siebie materiały do tegoż ministra. Będzie to przeprowadzane również elektronicznie, w okresie od dnia przyjęcia zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego przez właściwy organ do dnia wyborów.

• O ile większość opisywanych dziś przepisów ustawy weszła już w życie 31 marca br., o tyle dwa podane wyżej punkty związane z mężami zaufania są wyjątkiem. Odpowiednie przepisy wejdą w życie w terminie uruchomienia odpowiednich usług elektronicznych. Termin uruchomienia usługi przekazywania materiałów sporządzonych przez mężów zaufania korzystających z własnych urządzeń rejestrujących oraz usługi przekazywania informacji o osobach, które będą pełniły funkcję mężów zaufania, określi Prezes Rady Ministrów w specjalnym komunikacie wydanym po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej. Komunikat zostanie opublikowany w Dzienniku Ustaw RP.

• Istotna zmiana dotyczy zbierania podpisów obywateli popierających utworzenie komitetu wyborczego, listy kandydatów czy kandydata. Takie wykazy koniecznie będą musiały wskazywać dzień (datę) udzielanego poparcia. Dotychczas obowiązkowe były jedynie: czytelnie wpisane ich imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL oraz własnoręcznie złożone podpisy obywateli. Wskazanie przez osobę popierającą daty udzielonego poparcia zapobiegnie praktykom zbierania podpisów przed dozwolonym terminem, to jest przed formalnym ustaleniem daty wyborów.

• Wyłącza się możliwość głosowania na podstawie paszportu obywatela polskiego stale zamieszkującego za granicą. Do tej pory komisja obwodowa miała obowiązek ujęcia takiej osoby w spisie wyborców. Przepis ten budził wiele wątpliwości pod kątem wymaganej dokumentacji i mógł być wykorzystywany do nadużyć. Jego uchylenie spowoduje, że obywatel polski stale zamieszkujący za granicą nie będzie miał możliwości zagłosowania w dowolnej komisji w kraju na podstawie paszportu.

3. Wzmocnienie sądowej kontroli wyborów.

• Dotychczas skargi wyborców (co najmniej 15 osób) na postanowienia komisarza wyborczego w zakresie podziału gminy na stałe obwody głosowania, a także tworzenia odrębnych obwodów głosowania, były rozpatrywane przez Państwową Komisję Wyborczą. Ustawa wprowadza zmianę w tym zakresie. Odtąd tego typu skargi będą rozpatrywane nie przez PKW, ale przez Naczelny Sąd Administracyjny (NSA). Terminy na wniesienie skargi (3 dni) i jej rozpatrzenie (5 dni) pozostają bez zmian.

• Podobną do powyższej zmianę ustawa wprowadza w przypadku skargi na postanowienie komisarza wyborczego w sprawach podziału gminy na okręgi wyborcze. Tu dodatkowo skarżącym może być zainteresowana rada gminy. I analogicznie w sprawach podziału powiatu na okręgi wyborcze.

• Skrócenie terminów na rozpatrzenie skarg na postanowienia PKW wnoszonych do Sądu Najwyższego z 3 dni do 2 dni.

4. Inne zmiany prawa wyborczego.

Pozostałe zmiany Kodeksu Wyborczego oraz innych ustaw mają charakter techniczny. Były one w większości postulowane wcześniej przez PKW i wynikają z doświadczeń nabytych w organizacji kolejnych aktów wyborczych:

• Zmiana wielu terminów czynności wyborczych skutkująca wydłużeniem czasu na ich dokonanie. Ale też przesunięciem godziny możliwej realizacji czynności – w szczególności z godziny 24⁰⁰ na godzinę 16⁰⁰. Np. zgłoszenia listy kandydatów w wyborach do Sejmu RP będzie można dokonać najpóźniej do godziny 16⁰⁰ w 39. dniu przed dniem wyborów (było: najpóźniej do godziny 24⁰⁰ w 40. dniu przed dniem wyborów). Albo: listy kandydatów w wyborach do rady gminy będzie się zgłaszać do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 34. dniu przed dniem wyborów do godziny 16⁰⁰ (dotychczas najpóźniej w 35. dniu przed dniem wyborów do godziny 24⁰⁰).

• Rezygnacja z podziału na obwodową komisję wyborczą ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie oraz obwodową komisję wyborczą ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie. Ustawa powraca do jednej obwodowej komisji wyborczej, która będzie zarówno przeprowadzać głosowanie, jak i ustalać wynik głosowania w obwodzie.

• Ustalenie wymogu równoczesnej obecności w lokalu wyborczym od momentu rozpoczęcia głosowania aż do jego zakończenia co najmniej 1/2 pełnego składu komisji obwodowej, w tym przewodniczącego komisji lub jego zastępcy (dotychczas było to 2/3 składu komisji).

• Dostosowanie składu liczbowego terytorialnych (wojewódzkich, powiatowych i gminnych) komisji wyborczych do liczby wyborców objętych zakresem ich działania. Dotychczas liczyły one 9 osób. Zgodnie z ustawą w skład terytorialnej komisji wyborczej będzie wchodzić 9 osób w jednostkach samorządu terytorialnego (jst) do 20 000 mieszkańców i odpowiednio: 11 osób w jst do 100 000 mieszkańców, 13 osób w jst do 500 000 mieszkańców, 15 osób w jst powyżej 500 000 mieszkańców.

• Zmiana składów okręgowych komisji wyborczych. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów w skład okręgowej komisji wyborczej wejdzie od 4 do 10 członków powołanych spośród osób mających wykształcenie wyższe prawnicze oraz dających rękojmię należytego pełnienia tej funkcji. Dotychczas musieli to być sędziowie. Dodatkowo uproszczeniu ulega procedura powołania komisji. Ma to szczególne znaczenie w przypadku uzupełniania jej składu w trakcie biegnącego kalendarza wyborczego. A taka konieczność wystąpiła np. w roku 2020, kiedy w trakcie wyborów prezydenckich z pracy w komisjach okręgowych zrezygnowało w skali kraju ok. 40% sędziów – członków komisji okręgowych. Groziło to wtedy przerwaniem i unieważnieniem wyborów. Ciekawe, czy była to tylko wyjątkowa dbałość o zdrowie rezygnujących sędziów, czy też chęć storpedowania wyborów? Podobne zniesienie sędziowskiego składu ustawa wprowadza dla rejonowych komisji wyborczych.

Pominąłem omówienie wielu innych przepisów tej obszernej nowelizacji prawa wyborczego z racji braku miejsca, ale także ze względu na zbyt specjalistyczny i mało interesujący ich charakter.

Jerzy Czerwiński – Senator RP