INFORMACJA O PRACACH SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ NR 3

Dziś opiszę tylko jedną ustawę (i w dodatku nie w całości, ze względu na jej obszerność), ale mającą kluczowe znaczenie dla podstawowych praw politycznych obywateli Polski, czyli i także mieszkańców powiatu nyskiego. Chodzi o ustawę o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw.

Ta nowelizacja Kodeksu Wyborczego (KW) jest wynikiem wspólnych prac nad trzema projektami:

1. Projekt rządowy, którego celem jest dostosowanie przepisów KW do umowy zawartej w 2020 r. między Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w kwestii udziału w niektórych wyborach przez obywateli jednego państwa, stale zamieszkujących na terytorium drugiego państwa. Konkretnie – obywatele Wielkiej Brytanii, którzy legalnie zamieszkują w Polsce, utrzymują czynne (prawo wybierania) i bierne (prawo bycia wybranym) prawo wyborcze w wyborach do rad gmin oraz czynne prawo wyborcze w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, jakie posiadali do momentu tzw. Brexitu, czyli opuszczenia Unii Europejskiej przez Wielką Brytanię.

2. Projekt rządowy, którego celem jest zastąpienie prowadzonych przez gminy lokalnych rejestrów wyborców jednym Centralnym Rejestrem Wyborców (CRW), który wejdzie w skład Systemu Rejestrów Państwowych (obok np. rejestru PESEL, Rejestru Dowodów Osobistych, Rejestru Stanu Cywilnego). CRW będzie gromadził dane o wyborcach oraz posiadaniu bądź nieposiadaniu przez nich prawa wybierania w celu potwierdzenia możliwości udziału w wyborach i referendach w Rzeczypospolitej Polskiej i zagranicą. Nowością będzie możliwość wykorzystania CRW do weryfikacji podpisów złożonych właściwemu organowi w związku z zamiarem przeprowadzenia referendum lub zgłoszeniem inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.

Obecnie gminy prowadzą lokalne stałe rejestry wyborców, przy pomocy których sporządzają aktualne spisy wyborców na poszczególne wybory (i spisy osób uprawnionych do udziału w referendach) z wykorzystaniem różnych systemów informatycznych. W efekcie w rożny sposób gminy obsługują proces organizacji wyborów i przekazywania danych do Państwowej Komisji Wyborczej (PKW). Liczne problemy są generowane przy obsłudze obywateli zamierzających korzystać z możliwości wyboru, jako stałego miejsca głosowania, gminy miejsca zamieszkania, innej niż gmina miejsca zameldowania (zmiany w rejestrze wyborców), czy też z możliwości zmiany miejsca głosowania w konkretnych wyborach (zmiany w spisie wyborców). Wymaga to bardzo dużego zaangażowania urzędników samorządowych szczególnie w proces dopisywania oraz skreślania wyborców ze spisów wyborców przed wyborami, a także powiadamiania wyborców o dokonanych czynnościach. Wiąże się to również z ryzykiem ujęcia danego wyborcy w więcej niż jednym rejestrze lub spisie wyborców. Rozproszenie informacji utrudnia również proces organizacji wyborów za granicą. Budowa CRW usunie powyższe problemy i przyniesie następujące korzyści:

• jednolite rozwiązanie informatyczne dla wszystkich gmin przy organizacji wyborów – centralnie zebrane dane o wyborcach, w tym obecnie dopisanych do gminnych rejestrów wyborców,

• każdy wyborca będzie ujęty w jednym rejestrze wyborczym, w okręgu wyborczym właściwym w danych wyborach oraz w konkretnym stałym obwodzie głosowania,

• dostęp i obsługa CRW przez gminy oraz organy wyborcze w czasie rzeczywistym,

• integracja z rejestrem PESEL jako rejestrem referencyjnym (wskazanym jako zaufany wzorzec odniesienia) – automatyczne dopisanie wyborcy do obwodu głosowania na podstawie adresu zameldowania,

• brak konieczności wzajemnego zawiadamiania się gmin o ujęciu wyborcy w obwodzie głosowania według miejsca zamieszkania, co eliminuje ryzyko podwójnego figurowania wyborcy w dwóch miejscach i obniża koszty obsługi wyborów.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że ustawa nie wprowadza zmian w zakresie zasad prawa wyborczego, a także uprawnień przysługujących wyborcom np. co do wniosków o wpisanie do rejestru wyborców, reklamacji na nieprawidłowości w CRW, itp. Dodatkowo informatyzacja procesu sporządzania przez gminę, na podstawie jednego CRW, spisów wyborców, oddzielnie dla każdego obwodu głosowania, przyniesie dodatkowe korzyści – spowoduje większą ich aktualność i krótsze terminy z tym związane. I tak np.:

• ostatni termin na sporządzenie spisu wyborców w stałym obwodzie głosowania ulega skróceniu z 21 do 2 dni przed dniem wyborów,

• ostatni termin na złożenie przez wyborcę wniosku o dopisanie do spisu wyborców zostaje skrócony z 5 do 3 dni przed dniem wyborów (i dodatkowo w wyborach Prezydenta RP będzie możliwe składanie wniosku osobno przed ponownym głosowaniem, tzw. drugą turą wyborów),

• wykazy osób, które będą przebywać w dniu wyborów w odrębnych obwodach głosowania (zakłady lecznicze, domy pomocy społecznej, zakłady karne, areszty śledcze, ich oddziały zewnętrzne, domy studenckie) osoby kierujące daną jednostką będą mogły przekazać najpóźniej nie w 5., ale w 3. dniu przed dniem wyborów,

• wniosek o wydanie zaświadczenia o prawie do głosowania będzie można złożyć w dowolnym urzędzie gminy (i tam też zaświadczenie odebrać) – tzw. odmiejscowienie – do 3. dnia przed dniem wyborów. W wyborach Prezydenta RP będzie można wnioskować o dwa zaświadczenia o prawie do głosowania: w dniu pierwszego i w dniu ponownego głosowania.

Dostęp do CRW będą posiadać wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast), stałe organy wyborcze (PKW i komisarze wyborczy), minister właściwy do spraw informatyzacji, minister właściwy do spraw zagranicznych i konsulowie. Wyborca będzie miał możliwy wgląd do CRW w zakresie danych własnych przy wykorzystaniu e-usługi. Zakres udostępnianych danych w okresie przed danymi wyborami (tj. od 44. dnia przed dniem wyborów do dnia wyborów) będzie ulegał rozszerzeniu o dane zawarte w spisie wyborców, ze wskazaniem obwodu glosowania. Udostępnienia informacji może dokonać również wójt dowolnie wybranej gminy, także na wniosek w postaci papierowej (w okresie przedwyborczym złożony do 5 dnia przed dniem wyborów).

3. Projekt autorstwa grupy posłów z Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość, którego celem są m.in. działania mogące wpłynąć na zwiększenie frekwencji w wyborach, kierowane przede wszystkim do osób niepełnosprawnych, chorych, starszych i zamieszkujących miejscowości bez dostępu do transportu publicznego oraz przepisy zwiększające transparentność i przejrzystość procesu wyborczego, np. poprzez zmianę procedury działania komisji wyborczych i wzmocnienie sądowej kontroli wyborów.

1. Regulacje profrekwencyjne.

• Zdaniem ustawodawcy wybory powinny odbywać się jak najbliżej obywateli i dlatego lokale wyborcze powinny być ulokowane jak najbliżej wyborców. Obecnie stały obwód głosowania obejmuje od 500 do 4000 mieszkańców Zmienione brzmienie przepisu umożliwia tworzenie stałych obwodów głosowania już dla 200 mieszkańców.

• Dodatkowo (nowość) – utworzenie stałego obwodu głosowania możliwe będzie również na wniosek 5% wyborców z danego obwodu głosowania lub na wniosek wójta. Stosowny wniosek kieruje się do komisarza wyborczego (dla powiatu nyskiego jest to Komisarz Wyborczy w Opolu II). Komisarz będzie mógł dokonać podziału dotychczasowego stałego obwodu głosowania, jeżeli po podziale będzie istniała możliwość zorganizowania lokalu obwodowej komisji wyborczej.

• Wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 60 lat, uzyskują (wraz z opiekunem, jeśli jego obecność jest konieczna) prawo do bezpłatnego transportu z miejsca zamieszkania do właściwego lokalu wyborczego i z powrotem. Zamiar skorzystania z tego prawa zgłasza się wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) do 13 dnia przed dniem wyborów. W przypadkach ponownych głosowań (druga tura w wyborach wójta albo w wyborach Prezydenta RP) zamiar skorzystania z transportu powinien być zgłoszony do 5 dnia przed dniem ponownego głosowania. Zgłoszenie zamiaru może być dokonane ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej. Po uzyskaniu zgłoszenia wójt (najpóźniej na 3 dni przed dniem głosowania) poinformuje wyborcę o godzinie transportu do lokalu.

• Ponadto wójt gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej (na Opolszczyźnie takich gmin jest najwięcej – spośród 71 gmin ogółem aż 68 ma taki status – poza gminami miejskimi: Opolem, Kędzierzynem-Koźlem i Brzegiem) zorganizuje w dniu wyborów bezpłatny gminny przewóz pasażerski dla wszystkich wyborców, jeżeli w dniu głosowania nie funkcjonuje w gminie publiczny transport zbiorowy albo gdy funkcjonuje, jednak najbliższy przystanek komunikacyjny oddalony jest ponad 1,5 km od lokalu wyborczego. Linia komunikacyjna gminnego przewozu pasażerskiego ustalana będzie w sposób uwzględniający wszystkie miasta, osiedla, wsie, osady, kolonie i przysiółki położone w obrębie stałego obwodu głosowania. Przystanki będą wyznaczane w miejscach, w których mieszka co najmniej 5 wyborców ujętych w spisie w danym obwodzie do głosowania. W godzinach głosowania mają się odbyć co najmniej dwa pełne kursy, w odstępie co najmniej 4 godzin, liczonych od momentu zakończenia kursu. Wójt lub burmistrz najpóźniej do 10 dnia przed wyborami poda do publicznej wiadomości (BIP i w sposób zwyczajowo przyjęty, np. przez ogłoszenia) informacje o organizacji gminnego przewozu pasażerskiego ze wskazaniem linii komunikacyjnej, przystanków i godzin odjazdów.

Senat zawetował ustawę – uchwalił jej odrzucenie w całości. Jako główny argument takiego stanowiska przedstawił rzekomą jej niezgodność z Konstytucją RP (niezachowanie sześciomiesięcznego terminu tzw. „ciszy legislacyjnej”, postulowanego przez Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniach do wcześniejszych orzeczeń). Sejm nie podzielił tych senackich zastrzeżeń i uchwałę Senatu odrzucił. Po podpisie Prezydenta RP i publikacji w Dzienniku Ustaw, zasadnicza większość przepisów ustawy wejdzie w życie 31 marca br.

Wyjątkiem są przepisy:

• określające prawa wyborcze obywateli Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – weszły one w życie 17 marca br.;

• związane z uruchomieniem i zasilaniem danymi Centralnego Rejestru Wyborców oraz z możliwością realizacji przez wyborców niektórych uprawnień przy użyciu usług elektronicznych (złożenie w CRW wniosku o ujęcie w stałym obwodzie głosowania, wgląd do CRW, pobranie z CRW informacji o danych przetwarzanych w tym rejestrze, a także zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego oraz wystąpienie z wnioskiem o sporządzenie pełnomocnictwa do głosowania) – wejdą w życie w terminach określonych w komunikatach Prezesa Rady Ministrów, ogłoszonych w Dzienniku Ustaw.

Reasumując, większość terminów wcześniej opisanych, a związanych z nowymi uprawnieniami wyborców, biegnie od daty 31 marca 2023 r. Jedynie w odniesieniu do wyborów do organów jednostek samorządu terytorialnego (stanowiących i wykonawczych) oraz referendum lokalnego, zmienione przepisy będą po raz pierwszy zastosowane do wyborów w kwietniu 2024 r. (poza przepisami dotyczącymi obywateli brytyjskich oraz związanymi z uruchomieniem CRW – te w nowym brzmieniu będą stosowane od momentu ich wejścia w życie).

Kilka zdań podsumowania. Nowelizacja jest dość obszerna – 72 strony tekstu. Był to jeden z zarzutów podnoszonych przez sejmową opozycję kontestującą ustawę. W samym Kodeksie Wyborczym zmienia się, dodaje się lub uchyla się 141 artykułów. Dodatkowo fragmentaryczne zmiany dotyczą jeszcze ośmiu ustaw, w tym m.in. o referendum ogólnokrajowym, o referendum lokalnym, o partiach politycznych. Trzeba jednak wyraźnie wskazać, że wszystkie te zmiany mają charakter techniczny, organizacyjny. I w żaden sposób nie wpływają na wynik wyborów, bo nie dotyczą zmian systemu wyborczego, np. praw wyborczych, wielkości i granic okręgów wyborczych, progów i formuł wyborczych, metod podziału mandatów, itp. Trudno za poważną uznać krytykę nowych przepisów profrekwencyjnych, bo przecież większa frekwencja wyborcza to większa legitymizacja wybieranego organu władzy – każdego nowo wybranego, niezależnie od proweniencji politycznej. Podobnie zwiększenie ilości obwodów głosowania – nie mylić z okręgami wyborczymi, bo te nie są w nowelizacji w ogóle „ruszane” – nie może wpływać na wynik wyborów. W trakcie dyskusji w Senacie prosiłem o dowód lansowanego przez opozycję twierdzenia przeciwnego, tj. że podział obszaru gminy na obwody głosowania wpływa na wynik wyborczy. Mówiąc prosto: jak miejsce wrzucenia karty wyborczej do urny (bo do tego sprowadza się faktycznie podział na obwody głosowania) wpływa na wolę wyborcy (uwidocznioną krzyżykiem na tej karcie)? Nikt z rozemocjonowanej opozycji oczywiście nie był w stanie tego wyjaśnić.

(cdn.)

Jerzy Czerwiński – Senator RP