INFORMACJA O PRACACH SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ NR 34
Dzisiejsza informacja będzie miała nietypowy układ i treść. Zamiast zajmować się szczegółowo kolejnymi uchwalonymi ustawami, nad którymi pracował Senat RP, opiszę w miarę systematycznie jeden konkretny temat prac senackich z ostatnich dwóch miesięcy. Uzupełnię go, dla lepszego zrozumienia, o wstęp historyczny oraz o obecny stan prac nad projektami ustaw z tym tematem związanymi, które jeszcze nie są prawem, tzn. nie przeszły jeszcze pełnego procesu ustawodawczego. Opisuję stan prawny i faktyczny na dzień 3 maja 2020 roku (data napisania artykułu).
Powód takiej zmiany jest prosty i oczywisty: KORONAWIRUS. Od dwóch miesięcy zarówno Sejm jak i Senat zajmują się, w różnych aspektach, prawie wyłącznie sprawą pandemii atakującej obywateli naszego kraju (i ludzkość całego świata). W tytułach i treści wielu ustaw i projektów występują zwroty: SARS-CoV-2 (nazwa wirusa) lub COVID-19 (nazwa choroby zakaźnej tym wirusem wywołanej). Większość przepisów w nich zawartych ma charakter epizodyczny, tzn. będzie obowiązywać w okresie trwania epidemii w Polsce oraz w trakcie zwalczania jej skutków gospodarczych. Oto zestawienie odpowiednich aktów prawnych (wszystkie wniesione przez rząd, uchwalone i opublikowane w 2020 roku):
-
Ustawa z dnia 2 marca o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374); weszła w życie 8 marca br.
-
Ustawa z dnia 31 marca o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. poz. 567); weszła w życie 1 kwietnia br.
-
Ustawa z dnia 31 marca o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 568); weszła w życie 31 marca br.; nazywana potocznie Tarcza antykryzysowa 1.0.
-
Ustawa z dnia 31 marca o zmianie ustawy o systemie instytucji rozwoju (Dz.U. poz. 569); weszła w życie 1 kwietnia br.
-
Ustawa z 3 kwietnia o szczególnych rozwiązaniach wspierających realizację programów operacyjnych w związku z wystąpieniem COVID-19 w 2020 r. (Dz.U. poz. 694); weszła w życie 18 kwietnia br.
-
Ustawa z 16 kwietnia o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. poz. 695); weszła w życie 18 kwietnia; nazywana potocznie Tarcza antykryzysowa 2.0.
Dodatkowo na rozpatrzenie w Senacie (czyli nie są jeszcze obowiązującym prawem) czekają następujące ustawy:
-
Ustawa o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r.; projekt poselski uchwalony przez Sejm 6 kwietnia br. („specustawa wyborcza”).
-
Ustawa o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2; nazywana potocznie Tarcza antykryzysowa 3.0; projekt rządowy uchwalony przez Sejm 30 kwietnia br.
Jak widać, można się pogubić już w samych tytułach. Na szczęście większość przepisów (z kolejnych Tarcz: 1.0 i 2.0) związanych z pomocą państwa w pokonywaniu ujemnych gospodarczych skutków pandemii, szczególnie w zakresie pomocy przedsiębiorcom i związanej z tym ochrony miejsc pracy, jest (lub będzie – dla Tarczy 3.0) szczegółowo opisana w Internecie na specjalistycznych portalach branżowych. Odpowiednie poradniki, kto i jak może skorzystać z pomocy finansowej, znajdują się również na internetowej stronie ZUS-u: https://www.zus.pl/o-zus/aktualnosci/-/publisher/aktualnosc/2/tarcza-antykryzysowa-wsparcie-z-zus/3264398 oraz na specjalnym portalu rządowym: https://www.gov.pl/web/tarczaantykryzysowa . Dlatego też i z oczywistego braku miejsca nie będę przepisów zawartych w obu tarczach opisywał tu w sposób szczegółowy.
Na jednej ze stron portalu rządowego: https://www.gov.pl/web/koronawirus/aktualne-zasady-i-ograniczenia można też znaleźć informacje o aktualnie obowiązujących ograniczeniach w zasadach kontaktów, poruszania się, zgromadzeń, w życiu codziennym, w działalności gospodarczej, handlowej i usługowej – nałożonych w związku z epidemią koronawirusa. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że większość z nich wprowadzonych zostało poprzez rozporządzenie Ministra Zdrowia ogłaszające na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Rozporządzenie to wydano na podstawie delegacji z ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Ponieważ ograniczenia te zmieniają się dość często (średnio raz na dwa tygodnie – aktualnie są nieco rozluźniane)), ich dokładne omawianie w tej informacji (drukowanej średnio raz na cztery, pięć tygodni) jest bezcelowe. Lepiej sięgnąć do oficjalnej informacji na ww. stronie rządowej albo do licznych omówień w prasie codziennej lub mediach elektronicznych.
Ja zaś w sposób szczegółowy opiszę jeden z tematów debaty publicznej, który niejako przy okazji pojawił się wskutek ingerencji w nasze życie pandemii koronawirusa. Temat wywołujący skrajne emocje polityczne:
EPIDEMIA KORONAWIRUSA A WYBORY PREZYDENCKIE
Aby w miarę precyzyjnie wyjaśnić problem z punktu widzenia prawnego (Kodeks Wyborczy) i praktycznego, pozwolę sobie przedstawić zmieniający się stan prawny w dwóch momentach: historycznym oraz obecnym.
-
Stan historyczny.
Wystarczy cofnąć się do daty 5 lutego 2020 roku (niecałe 3 miesiące wstecz). Nikt wtedy nie miał wiedzy, nie mógł nawet przewidywać, jakie skutki społeczne, gospodarcze, dla życia codziennego, będzie miał koronawirus. W tym dniu Marszałek Sejmu Elżbieta Witek zarządziła, zgodnie z art. 128 ust. 2 Konstytucji RP, wybory Prezydenta Rzeczypospolitej i wyznaczyła ich datę na 10 maja 2020 r. Zgodnie z tym przepisem datą wyborów prezydenckich może być dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem pięcioletniej kadencji urzędującego aktualnie Prezydenta RP. Ponieważ Prezydent Andrzej Duda rozpoczął kadencję (złożył przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego) 6 sierpnia 2015 r., więc marszałek Witek „miała do dyspozycji” 4 możliwe daty dni wolnych od pracy: 1 maja (Święto Pracy) i trzy niedziele – 3, 10 i 17 maja. Załącznikiem do postanowienia Marszałka Sejmu RP jest kalendarz wyborczy, tzn. zestaw dat, w których upływają terminy wykonania czynności wyborczych przewidzianych w Kodeksie Wyborczym.
Historyczny już tekst Kodeksu Wyborczego obowiązujący 5 lutego 2020 r. (tj. w dacie zarządzenia wyborów) mogą Czytelnicy znaleźć na portalu Państwowej Komisji Wyborczej pod adresem: https://wybory.gov.pl/prezydent2020/statics/prezydent_2020_kodeks/uploaded_files/1566220388_kodeks_wyborczy_-_2019_10_08.pdf . Np. po to, by sprawdzić jak zmieniało się prawo w zakresie wyborów korespondencyjnych (art. od 53a do 53l) w ciągu następnych trzech miesięcy. Kilka najważniejszych przepisów w tym zakresie:
-
głosować korespondencyjnie mogli tylko wyborcy niepełnosprawni o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;
-
głosowanie takie było możliwe tylko w stałych obwodach głosowania w kraju, czyli nie w obwodach za granicą, na polskich statkach morskich, ani też w tzw. obwodach odrębnych, np. w szpitalach, domach pomocy społecznej, zakładach karnych, aresztach śledczych, domach studenckich;
-
głosowanie korespondencyjne było wyłączone także w przypadku udzielenia przez wyborcę pełnomocnictwa do głosowania;
-
zamiar głosowania korespondencyjnego wyborca zgłaszał komisarzowi wyborczemu do 15 dnia przed dniem wyborów, a pakiet wyborczy otrzymywał nie później niż 7 dni przed dniem wyborów;
-
pakiet wyborczy doręczał wyborcy urzędnik wyborczy za pośrednictwem listonosza Poczty Polskiej, tak jak listową przesyłkę poleconą;
-
pakiet wyborczy doręczało się wyłącznie do rąk własnych wyborcy, po okazaniu dokumentu potwierdzającego tożsamość i pisemnym pokwitowaniu odbioru;
-
obwodowa komisja wyborcza opieczętowywała karty do głosowania swoją pieczęcią w obecności urzędnika wyborczego;
-
wyborca przesyłał kopertę zwrotną, łącznie z podpisanym oświadczeniem oraz wypełnioną kartą do głosowania włożoną do koperty na kartę do głosowania, do właściwej obwodowej komisji wyborczej;
-
wyborca mógł też przekazać kopertę zwrotną listonoszowi albo w godzinach głosowania osobiście dostarczyć kopertę zwrotną do obwodowej komisji wyborczej.
-
Stan obecny (na dzień 3 maja 2020 r.).
Około miesiąca po 5 lutego do Polski dociera koronawirus – 4 marca pojawia się w naszym kraju pierwszy zakażony pacjent. Rozpoczyna się legislacyjny wyścig z epidemią (i z czasem – 8 wyżej wskazanych ustaw, dziesiątki rozporządzeń). Podczas prac nad ustawami, związanymi ze zwalczaniem koronawirusa oraz gospodarczych skutków pandemii, do ich treści wpisywano też przepisy pozwalające na przeprowadzenie, zarządzonych już, wyborów prezydenckich w warunkach, groźnej dla życia i zdrowia wyborców, epidemii. Przepisy te pojawiły się w trzech „transzach”: w Tarczy 1.0, w Tarczy 2.0 oraz w „specustawie wyborczej” – punkt g) zestawienia. Przy ich projektowaniu ustawodawca wyszedł z założenia, że jedynie głosowanie korespondencyjne, bez bezpośredniego kontaktu wyborców z członkami obwodowych komisji wyborczych, zapewnia odpowiedni dystans i minimalizuje możliwość zakażenia koronawirusem.
Tarcza 1.0 w art. 40 wprowadziła zmiany znacznie poszerzające zakres podmiotowy, czyli krąg wyborców, którym umożliwiono oddanie głosu w sposób korespondencyjny. Oprócz osób niepełnosprawnych głosowanie korespondencyjne umożliwiono:
-
-
osobom starszym (po ukończeniu przez nich 60 lat) – ponieważ koronawirus dla nich jest najgroźniejszy. Otrzymają oni pakiet wyborczy w terminie do 6 dni przed dniem wyborów. Kopertę zwrotną jak dotychczas będą mogli oddać listonoszowi lub osobiście dostarczyć do obwodowej komisji wyborczej.
-
wyborcom podlegającym w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych – oczywiste, że tylko taki sposób głosowania jest w ogóle dla tych osób możliwy. Mogą oni zgłaszać swój zamiar głosowania korespondencyjnego nie do 15, a do 5 dnia przed dniem wyborów. Skróceniu ulega również termin otrzymania przez nich pakietu wyborczego – do 2 dni przed dniem wyborów. Kopertę zwrotną będą jedynie mogli oddać listonoszowi.
-
Ujednolicony tekst Kodeksu Wyborczego w brzmieniu aktualnym (na dzień 3 maja br.) można znaleźć w Internetowym Systemie Aktów Prawnych na internetowej stronie Sejmu pod adresem: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20110210112/U/D20110112Lj.pdf . Jak widać, nowe przepisy nie zmieniają głównych zasad głosowania korespondencyjnego. Poszerzają tylko znacznie ilość wyborców mogących z takiego głosowania skorzystać, bez narażania swojego życia i zdrowia na działanie koronawirusa.
W Tarczy 1.0 dodano też przepisy dodatkowe, niejako uzupełniające Kodeks Wyborczy i przyśpieszające przygotowania organizacyjne przed zbliżającymi się wyborami prezydenckimi. Np. art. 11 ust. 2 umożliwił Prezesowi Rady Ministrów wydawać w drodze decyzji administracyjnej polecenia osobom prawnym, jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej oraz przedsiębiorcom, w związku z przeciwdziałaniem koronawirusowi. Polecenia te podlegają natychmiastowemu wykonaniu i nie wymagają uzasadnienia. Przepis ten został już wykorzystany przez premiera przy zlecaniu druku kart wyborczych.
Tarcza 2.0 wprowadziła zaś przepis – art. 13 – umożliwiający określenie w drodze rozporządzenia przez Prezesa Rady Ministrów dodatkowego dnia wolnego od pracy w przypadku stanu epidemii. Ten przepis może umożliwić (w „specustawie wyborczej” – punkt g) zestawienia) przesunięcie wyborów z 10 maja nie tylko na 17 maja, ale też na 23 maja (na sobotę).
Inny dodatkowy przepis w Tarczy 2.0 – art. 99 – upoważnia Pocztę Polską do otrzymania, w terminie 2 dni roboczych od złożenia wniosku, danych z rejestru PESEL lub innego spisu lub rejestru – danych potrzebnych do realizacji zadań związanych z organizacją wyborów prezydenckich. Ten przepis również został już wykorzystany przez Pocztę Polską.
W art. 102 Tarczy 2.0 wyłączono stosowanie w najbliższych wyborach prezydenckich części przepisów z Kodeksu Wyborczego, m.in. w zakresie:
-
wydawania zaświadczeń o prawie do głosowania,
-
głosowania przez pełnomocnika,
-
ustalania przez PKW wzoru karty do głosowania i zarządzania przez nią druku tych kart,
-
informacji wójta (w formie obwieszczenia) o obwodach do głosowania,
-
przekazywania przez komisarzy wyborczych informacji o wyborach w formie druku bezadresowego.
-
Przyszłość.
Na temat przyszłości dziś tj. 3 maja 2020 r. można tylko spekulować, wskazując mniej lub bardziej prawdopodobne rozwiązania. Tym bardziej, że w ciągu 2 miesięcy działań prawnych (marzec i kwiecień br.) zaszły też pewne zdarzenia faktyczne. Np. nieobsadzenie przez komisarzy wyborczych wszystkich obwodowych komisji wyborczych. Albo obstrukcyjne postępowanie Marszałka Senatu Tomasza Grodzkiego przy pracach nad „specustawą wyborczą” – punkt g) zestawienia. Wiele wyjaśni się do 7 maja br. Do 6 maja bowiem Senat musi zająć stanowisko co do „specustawy wyborczej” – punkt g) zestawienia. Albo przyjmie ją bez zmian, albo uchwali poprawki do niej, albo też uchwali jej odrzucenie w całości. W tym ostatnim przypadku ważne będzie głosowanie Sejmu (przypuszczalnie 7 maja). Jeśli odrzuci weto senackie, wybory prezydenckie w maju będą możliwe, łatwiejsze do przeprowadzenia i bezpieczniejsze dla wyborców. Jeśli nie – sprawa się znacznie skomplikuje i to na poziomie ustrojowym – opozycja doprowadzi do konstytucyjnego chaosu.
Jerzy Czerwiński – Senator RP