INFORMACJA O PRACACH SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ NR 37

1. Przeciw przedawnieniu zbrodni komunistycznych.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu został wniesiony do laski marszałkowskiej przez grupę posłów z Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość w odpowiedzi na liczne postulaty członków pierwszej „Solidarności”, osób więzionych i represjonowanych przez władze komunistyczne, działaczy patriotycznych i niepodległościowych. Wszystkie te środowiska alarmowały o zbliżającym się 1 sierpnia br. terminie przedawnienia karalności części przestępstw nie ściganych w poprzednim ustroju z powodów politycznych, tj. zbrodni komunistycznych niebędących zbrodniami wojennymi lub zbrodniami przeciwko ludzkości.

W poprzednim stanie prawnym karalność zbrodni komunistycznych ustawała po 40 latach, gdy czyn stanowił zbrodnię zabójstwa, oraz po 30 latach, gdy czyn stanowił inną zbrodnię komunistyczną. Bieg terminu przedawnienia rozpoczynał się od dnia 1 sierpnia 1990 roku. W efekcie po 30 latach, czyli dnia 1 sierpnia 2020 roku mogły ulec przedawnieniu zbrodnie komunistyczne inne niż zabójstwa, zbrodnie wojenne lub zbrodnie przeciwko ludzkości.

Czyny te, nazywane „przestępczością sterowaną przez państwo”, dokonane w okresie trwania komunistycznego reżimu totalitarnego, w poprzednim ustroju nie mogły zostać rozliczone, a ich sprawcy ukarani. Potrzeba rozliczenia z totalitarną przeszłością, konieczność ugruntowania zasady państwa prawnego spowodowała, że po nowelizacji ustawy o IPN wszystkie zbrodnie komunistyczne – w tym także zabójstwa, zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości, zbrodnie wojenne – nie będą ulegać przedawnieniu.

W ustawie utrzymano również dotychczasowe wyłączenie, w postępowaniach toczących się w sprawach o zbrodnie komunistyczne, stosowania art. 4 § 1 Kodeksu Karnego (przepis ten stanowi, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy).

Senat wprowadził do ustawy dwie poprawki, obie zostały przyjęte przez Sejm. Ustawa weszła w życie 31 lipca br.

2. Emerytury osób urodzonych w 1953 r.

Dwa projekty o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS): jeden – senacki, drugi – rządowy, były rozpatrywane wspólnie przez Sejm. Czasami zdarza się tak, że dwa lub więcej projektów ustaw (lub uchwał) jest rozpatrywanych w Sejmie wspólnie w tym samym czasie. Jest tak w przypadku, gdy projekty dotyczą tej samej materii, tych samych zagadnień i mają one taki sam cel ustawodawczy. Efektem pracy Sejmu jest wtedy jeden końcowy tekst ustawy (lub uchwały), który w przypadku ustawy przechodzi następnie do Senatu.

W tym przypadku oba projekty miały na celu wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego (TK) z dnia 6 marca 2019 roku, w którym TK stwierdził niekonstytucyjność jednego z przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 25 ust. 1b), wprowadzonego do jej treści nowelizacją z dnia 11 maja 2012 roku, który wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2013 roku. Przepis ten wprowadził zasadę, że osobom, które odeszły uprzednio na tzw. wcześniejsze emerytury (kobiety w wieku 55 lat, mężczyźni – 60 lat), kwoty pobranych emerytur wcześniejszych zostaną odjęte od podstawy obliczenia emerytury zwykłej, na którą przechodzą w powszechnym wieku emerytalnym (kobiety – 60 lat, mężczyźni – 65 lat). Problem społeczny i prawny polegał na tym, że uprawnieni odchodzili na emeryturę wcześniejszą nie wiedząc, że w przyszłości taki przepis (art. 25 ust. 1b) będzie wprowadzony, a jednocześnie nie zdążyli przed wejściem w życie tego kłopotliwego przepisu przejść na zwykłą emeryturę, ponieważ nie osiągnęli jeszcze powszechnego wieku emerytalnego. Dotyczyło to głównie kobiet urodzonych w 1953 roku. Odchodziły one na emeryturę wcześniejszą w wieku 55 lat, w roku 2008. W roku 2013 zamierzały przejść na emeryturę powszechną, z tytułu osiągnięcia wieku 60 lat, jednak w 2012 roku wprowadzono przepis przewidujący, że od 1 stycznia 2013 roku ich emerytury zostaną ustalone na wspomnianych niekorzystnych zasadach.

W wyroku TK uznał – zgodnie z pytaniem prawnym mu zadanym – iż kobiety urodzone w roku 1953, które zdecydowały się przejść na wcześniejszą emeryturę, nie miały – w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego – świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywołać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. Nie mogły bowiem przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. W ocenie TK zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oznacza konieczność zapewnienia bezpieczeństwa prawnego jednostki i sprowadza się do takiego stanowienia i stosowania prawa, aby nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela. Aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji.

Wyrokiem TK zajmowała się już Komisja Ustawodawcza Senatu oraz Senat poprzedniej IX kadencji. Przedstawiła odpowiedni projekt ustawy. Po uchwaleniu przez Senat został on złożony do laski marszałkowskiej, jednak prace nad nim w Sejmie zostały przerwane wraz z zakończeniem kadencji parlamentu – zgodnie z zasadą dyskontynuacji. W obecnej X kadencji, najpierw Komisja Ustawodawcza, a potem Senat, ponownie sformułowały odpowiedni projekt ustawy i przesłały go do Sejmu. Swój projekt realizujący wyrok TK skierował również do Sejmu rząd. Projekt rządowy był węższy w porównaniu z senackim co do zakresu podmiotowego – obejmował krąg osób wskazanych w wyroku TK (kobiety urodzone w 1953 roku), ale także i uprawnionych mężczyzn z tego rocznika, przy tym bez ograniczania podstawy prawnej otrzymania wcześniejszej emerytury. Projekt senacki rozciągnięty był na wszystkie inne możliwe roczniki kobiet i mężczyzn, odchodzących na wcześniejsze emerytury „branżowe”, których sytuacja prawna była analogiczna do kobiet z rocznika 1953. W efekcie prac w Sejmie powstał jeden tekst ustawy przekazany do Senatu.

Ustawa ma zastosowanie jedynie do osób urodzonych w 1953 roku. W stosunku do tych, którzy nadal pobierają emeryturę wcześniejszą, przyznaną w oparciu o wniosek złożony przed 1 stycznia 2013 roku, nie będzie przy przejściu na emeryturę powszechną stosowany przepis art. 25 ust. 1b (nakazujący odejmowanie od podstawy obliczenia emerytury zwykłej – powszechnej, kwot wcześniej pobranych emerytur wcześniejszych). Ale co ważne, pod warunkiem, że wniosek o emeryturę powszechną złożą w terminie 6 miesięcy od wejścia ustawy w życie, tj. do 10 stycznia 2021 roku!

Natomiast ci z urodzonych w 1953 roku, którzy przeszli już z emerytury wcześniejszej na zwykłą, będą mieli przeliczoną emeryturę ponownie, ale z pominięciem art. 25 ust. 1b. ZUS dokona tu przeliczenia z urzędu, jednak odpowiednią decyzję wyda dopiero po upływie 6 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie. Za wcześniejsze lata, w których pobierali emeryturę zwykłą, lecz zaniżoną przez art. 25 ust. 1b, emeryci ci otrzymają dodatkowo wyrównanie. Podobne zasady będą stosowane do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej po ubezpieczonych.

Ponieważ część emerytów, którzy przeszli już z emerytury wcześniejszej na zwykłą, „procesuje się” z ZUS-em o ponowne przeliczenie emerytury z pominięciem przepisu art. 25 ust. 1b, w ustawie zawarto przepis przejściowy przewidujący, że postępowania te (administracyjne lub cywilno-sądowe) ulegają zawieszeniu do czasu wydania ww. decyzji. Jeżeli nowa decyzja ZUS będzie zaspokajała żądania emeryta, zawieszone postępowanie będzie umorzone, jeżeli nie będzie zaspokajała żądań emeryta – zawieszone postępowanie będzie toczyło się nadal. Jeżeli emeryt, jeszcze przed wejściem ustawy w życie, zdołał przeliczyć sobie emeryturę, w ramach przepisów pozwalających wznowić postępowanie po wyroku TK, nowe postępowanie w tej sprawie nie będzie już podejmowane.

Senat przyjął ustawę bez poprawek. Weszła ona w życie 10 lipca br.

3. Bon turystyczny.

Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o Polskim Bonie Turystycznym (realizacja zapowiedzi wyborczej) oraz poselski (autorstwa posłów z Klubu Parlamentarnego Koalicja Obywatelska – Platforma Obywatelska, Nowoczesna, Inicjatywa Polska, Zieloni) projekt ustawy o instrumencie wsparcia finansowego dla gospodarstw domowych w zakresie realizacji planów wypoczynkowych w latach 2020-2022 w związku z pandemią COVID-19 były również rozpatrywane wspólnie. W efekcie Sejm uchwalił jeden wspólny tekst ustawy o Polskim Bonie Turystycznym, przekazany następnie do Senatu.

Ustawa ma na celu wsparcie polskich rodzin oraz polskiej branży turystycznej w związku z kryzysem spowodowanym rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2. Wsparcie to polega na przyznaniu świadczenia w formie bonu o wysokości 500 zł na każde dziecko do 18 roku życia, przeznaczonego na sfinansowanie usług hotelarskich lub imprez turystycznych realizowanych na terenie kraju. Dzieciom niepełnosprawnym będzie ponadto przysługiwało dodatkowe świadczenie w formie bonu w wysokości 500 zł na każde dziecko.

Świadczenia te otrzymają bezpośrednio (osoby uprawnione):

• osoba pobierająca świadczenie wychowawcze (popularnie nazywane 500+) – rodzic, opiekun prawny (osoba ustanowiona przez sąd opiekunem prawnym dziecka) lub opiekun faktyczny dziecka,

• rodzina zastępcza oraz prowadzący rodzinny dom dziecka, któremu przysługuje dodatek w wysokości świadczenia wychowawczego,

• dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, typu socjalizacyjnego, typu interwencyjnego, typu specjalistyczno-terapeutycznego, dyrektor regionalnej placówki opiekuńczo–terapeutycznej oraz dyrektor interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego, któremu przysługuje dodatek w wysokości świadczenia wychowawczego,

• osoba, która w okresie od dnia 1 lipca 2019 r. do dnia wejścia w życie ustawy złożyła wniosek o świadczenie wychowawcze, i który to wniosek do dnia wejścia w życie ustawy nie został rozpatrzony przez wojewodę,

• osoba, której wojewoda wydał decyzję odmawiającą prawa do świadczenia wychowawczego w postaci dodatku dyferencyjnego w oparciu o przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Co ważne, warunek posiadania prawa do świadczenia wychowawczego lub ww. dodatku jest określony na dzień wejścia ustawy w życie, tj. 18 lipca br. Wystarczy więc, by dziecko ukończyło 18 lat po tej dacie, a otrzyma świadczenie lub świadczenie dodatkowe w formie Polskiego Bonu Turystycznego. Dodatkowo – prawo do bonu nabędą też dzieci jeszcze nie urodzone, a które urodzą się do 31 grudnia 2021 roku.

Polski Bon Turystyczny umożliwi dokonywanie przez osobę uprawnioną płatności do dnia 31 marca 2022 roku – za usługi hotelarskie (np. pobyt w hotelu, pensjonacie, campingu czy gospodarstwie agroturystycznym) oraz imprezy turystyczne realizowane przez przedsiębiorcę turystycznego lub organizację pożytku publicznego – tylko na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Impreza turystyczna to połączenie co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych na potrzeby tej samej podróży lub wakacji. W ten sposób będzie można sfinansować także pobyt dziecka na „zielonej szkole”, kolonii czy obozie – harcerskim, sportowym, rekreacyjnym, zarówno latem, jak i zimą.

Nie jest konieczne wykorzystanie bonu jednorazowo – będzie on realizowany do wyczerpania wysokości przysługującego świadczenia. Listę zarejestrowanych podmiotów, w który można dokonywać płatności przy pomocy bonu, można znaleźć na internetowej stronie Polskiej Organizacji Turystycznej: https://bonturystyczny.polska.travel/lista-podmiotow. Bon ma formę elektroniczną, nie można zamienić go na gotówkę, inne środki płatnicze lub środki wymiany. Osoba uprawniona może zrealizować bon turystyczny po zarejestrowaniu się na Platformie Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS), Aktywacja bonu przez osobę uprawnioną następuje w systemie informatycznym ZUS jedynie elektronicznie. Bon ma formę liczbowego kodu obsługi płatności przesyłanego osobie uprawnionej SMS-em lub na adres mailowy. Takim kodem można dokonywać płatności za usługi hotelarskie lub imprezy turystyczne.

Senat wprowadził do ustawy 65 poprawek (dużo). Większość z nich, głównie poprawki legislacyjne i redakcyjne, przyjął Sejm. Ustawa weszła w życie 18 lipca 2020 roku. ZUS udostępnił przedsiębiorcom turystycznym i organizacjom pożytku publicznego możliwość rejestracji – zgłoszenia udziału w programie – na Platformie Usług Elektronicznych (PUE) od 25 lipca 2020 roku. Od 1 sierpnia 2020 roku ZUS umożliwił aktywację bonu turystycznego na PUE przez osoby uprawnione. Od tego momentu recepcjoniści podmiotów turystycznych mogą przyjmować płatności bonem.

Jerzy Czerwiński – Senator RP