Jedynym tematem obecnej informacji będą uchwalone niedawno obszerne zmiany w prawie pracy.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw złożył do laski marszałkowskiej rząd w celu wdrożenia do polskiego porządku prawnego przepisów dwóch dyrektyw europejskich: w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej oraz w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Ustawa wprowadza wiele ważnych, nowych uprawnień pracowniczych i poszerza zakres już istniejących. Oto najważniejsze z nich:

1. W zakresie urlopu rodzicielskiego, m.in.:

   1. wprowadzenie dla pracownic i pracowników indywidualnego prawa do urlopu rodzicielskiego. Łączny wymiar tego urlopu dla obojga rodziców będzie wynosił do 41 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) albo do 43 tygodni (w przypadku porodu mnogiego);

   2. podwyższenie łącznego wymiaru urlopu dla obojga rodziców dzieci ciężko chorych (program „Za życiem”) o dodatkowe 24 tygodnie, tj. do 65 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka) albo do 67 tygodni (w przypadku urodzenia dzieci z ciąży mnogiej);

   3. uniezależnienie prawa do urlopu rodzicielskiego od pozostawania matki dziecka w zatrudnieniu (ubezpieczeniu) w dniu porodu (tj. ojciec dziecka będzie mógł skorzystać z urlopu rodzicielskiego mimo, że matka dziecka w dniu porodu nie pozostawała w stosunku pracy/w ubezpieczeniu chorobowym);

   4. wprowadzenie w ramach ww. wymiaru urlopu rodzicielskiego nieprzenoszalnej części tego urlopu w wymiarze do 9 tygodni dla każdego z rodziców (oznacza to możliwość skorzystania przez każdego z rodziców z maksymalnie 32/34 tygodni tego urlopu, a w przypadku rodziców dzieci ciężko chorych – 56/58 tygodni);

   5. wydłużenie wymiaru urlopu rodzicielskiego, w przypadku łączenia przez pracownika – rodzica dziecka korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, z maksymalnie 64 tygodni do maksymalnie 82 tygodni; w przypadku porodu mnogiego – z 68 do 86 tygodni (dla rodzica dzieci ciężko chorych do maksymalnie 130/134 tygodni));

   6. ustalenie wysokości zasiłku macierzyńskiego za cały okres urlopu rodzicielskiego na poziomie 70% podstawy wymiaru zasiłku (jednakże w razie złożenia przez pracownicę stosownego wniosku w terminie nie później niż 21 dni po porodzie miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wyniesie 81,5% podstawy wymiaru zasiłku; w każdym przypadku pracownikowi – ojcu dziecka za okres nieprzenoszalnej 9-tygodniowej części urlopu będzie przysługiwał zasiłek w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku).

Ustawa umożliwia korzystanie z urlopu rodzicielskiego na nowych zasadach nie tylko pracownikom, ale również żołnierzom zawodowym, funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej, ABW, AW, SWW, SKW, CBA, SOP, SM.

Ważne są także wyjątkowo korzystne przepisy przejściowe dla powyższych regulacji. Prawo do podwyższonego urlopu, tj. do:

• dodawanej 9-tygodniowej nieprzenoszalnej części urlopu dla wszystkich pracowników,

• dodatkowych 24 tygodni urlopu rodzicielskiego dla pracowników – rodziców dzieci objętych Programem „Za życiem”,

będą mieli nie tylko pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie ustawy (26 kwietnia 2023 r.) byli uprawnieni do skorzystania z urlopu rodzicielskiego. Ustawa przyznaje to prawo również pracownikom, którzy od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia 26 kwietnia 2023 r. korzystali z urlopu rodzicielskiego albo jego części lub byli uprawnieni do takiego urlopu albo jego części.

2. Wprowadzenie urlopu opiekuńczego – w wymiarze 5 dni w roku kalendarzowym – w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej krewnym (syn, córka, matka, ojciec lub małżonek) lub pozostającej we wspólnym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, bez zachowania prawa do wynagrodzenia za czas tego urlopu (na wniosek pracownika złożony w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu).

Ustawa umożliwia korzystanie z nowego urlopu opiekuńczego nie tylko pracownikom, ale również żołnierzom zawodowym, funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej, SOP, SM.

3. Wprowadzenie zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika – w wymiarze 2 dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym, z zachowaniem za czas tego zwolnienia prawa do połowy wynagrodzenia, obliczanego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego (na wniosek pracownika zgłoszony najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia).

Ustawa umożliwia korzystanie ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej nie tylko pracownikom, ale również żołnierzom zawodowym, funkcjonariuszom Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej, SM.

4. Umożliwienie szerszego stosowania elastycznej organizacji pracy w celu zwiększenia uprawnień polegających na dostosowywaniu przez pracownika jego organizacji pracy do indywidualnych potrzeb, w tym przez:

   1. pracę zdalną;

   2. elastyczne rozkłady czasu pracy (ruchomy czas pracy, indywidualny rozkład czasu pracy, weekendowy system czasu pracy, system skróconego tygodnia pracy i system przerywanego czasu pracy);

   3. pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Możliwość szerszego skorzystania z elastycznej organizacji pracy będzie przysługiwała rodzicom opiekującym się dzieckiem do 8 lat oraz opiekunom, tj. pracownikom zapewniającym opiekę lub wsparcie krewnemu lub osobie zamieszkującej z pracownikiem w tym samym gospodarstwie domowym, którzy wymagają opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Odrzucenie wniosku o elastyczną organizację pracy będzie wymagało przedstawienia przez pracodawcę pisemnego uzasadnienia.

5. Skrócenie okresu, w którym będzie możliwe skorzystanie przez pracownika – ojca wychowującego dziecko z urlopu ojcowskiego – z 24 do 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka (dyrektywa wiąże bowiem to prawo z narodzinami dziecka); analogicznemu skróceniu ulegnie okres na skorzystanie z urlopu ojcowskiego przez pracownika, który przysposobił dziecko w ustawowo określonym wieku.

6. Wprowadzenie ochrony dla pracownika przed jakimkolwiek niekorzystnym traktowaniem przez pracodawcę lub negatywnymi konsekwencjami wobec pracownika w przypadku naruszenia wobec niego przepisów prawa pracy z powodu skorzystania przez pracownika z przysługujących mu uprawnień; ochrona będzie dotyczyć także pracownika, który udzielił w jakiejkolwiek formie wsparcia pracownikowi korzystającemu z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia przepisów prawa pracy. Zapewnienie pracownikowi, którego prawa zostały naruszone przez pracodawcę, prawa do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

7. Wprowadzenie zakazu prowadzenia wszelkich przygotowań do zwolnienia pracowników i zasadniczo wypowiadania i rozwiązywania stosunku pracy w okresie ciąży i okresie urlopu macierzyńskiego, a także od dnia wystąpienia przez pracownika z wnioskiem o udzielenie: urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego albo jego części – do dnia zakończenia tego urlopu i urlopu opiekuńczego oraz skorzystania z takiego urlopu, a także z powodu wystąpienia z wnioskiem o elastyczną organizację pracy.

8. W przypadku naruszenia równego traktowania w zatrudnieniu w sprawach wchodzących w zakres dyrektyw ciężar dowodu będzie spoczywał na pracodawcy, a pracownik będzie musiał jedynie uprawdopodobnić, że do określonego naruszenia doszło.

9. Wydłużenie wieku dziecka, z 4. do 8. roku życia, do ukończenia którego pracodawca tylko za zgodą pracownika może polecać temu pracownikowi –– pracę w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej, zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy.

10. Uregulowanie w przepisach, że korzystanie przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego z obniżonego wymiaru czasu pracy nie wpływa na wymiar tego urlopu.

11. Doprecyzowanie, że zasady udzielania zwolnienia od pracy, określone w przepisach dotyczących korzystania z tzw. opieki nad dzieckiem w wymiarze godzinowym, stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy jest niższa niż 8 godzin.

12. Wprowadzenie dwóch dodatkowych przerw od pracy wliczanych do czasu pracy:

1. 1. drugiej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy, jeżeli dobowy wymiar pracy pracownika jest dłuższy niż 9 godzin pracy;

   2. trzeciej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika jest dłuższy niż 16 godzin.

13. Rozszerzenie zakresu informacji o warunkach zatrudnienia pracownika, która będzie obejmować dodatkowe elementy przewidziane ww. dyrektywami (np. prawie pracownika do szkoleń, o długości płatnego urlopu przysługującego pracownikowi). Rozszerzenie ww. informacji będzie dotyczyć także pracownika wysyłanego do pracy do państwa członkowskiego UE lub państwa trzeciego oraz pracownika delegowanego.

14. W zakresie umowy o pracę na okres próbny:

    1. zapewnienie, iż okres próbny będzie współmierny do przewidywanego czasu trwania umowy o pracę na czas określony i do rodzaju pracy Umowę o pracę na okres próbny będzie można zawrzeć na okres nieprzekraczający:

• 1 miesiąca – w przypadku zamiaru zawarcia umowy o pracę na czas określony krótszy niż 6 miesięcy,

• 2 miesięcy – w przypadku zamiaru zawarcia umowy o pracę na czas określony wynoszący co najmniej 6 miesięcy i krótszy niż 12 miesięcy;

1. 1. umożliwienie ponownego zawarcia umowy o pracę na okres próbny z tym samym pracownikiem tylko, gdy pracownik będzie zatrudniony w celu wykonywania innego rodzaju pracy;

   2. wprowadzenie regulacji umożliwiającej uzgodnienie między stronami stosunku pracy przedłużenia umowy o pracę na okres próbny o czas trwania nieobecności pracownika w pracy, w przypadku gdy pracownik był z usprawiedliwionych przyczyn nieobecny w pracy w trakcie trwania takiej umowy.

2. W zakresie umowy o pracę na czas określony:

1. wprowadzenie obowiązku uzasadnienia wypowiedzenia umowy na czas określony;

2. obowiązek konsultowania ze związkami zawodowymi zamiaru wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę na czas określony;

3. wprowadzenie możliwości ubiegania się o przywrócenie do pracy w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony.

16. Zapewnienie prawa pracownika do równoległego zatrudnienia przez wprowadzenie zakazu zabraniania pracownikowi jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy z innym pracodawcą oraz zakazu poddawania pracownika niekorzystnemu traktowaniu z tego tytułu (wyjątki: zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy oraz inne zakazy ustawowe).

17. Zapewnienie pracownikowi, który wykonywał pracę co najmniej 6 miesięcy prawa do wystąpienia (raz w roku kalendarzowym) o zmianę rodzaju umowy o pracę na umowę o pracę na czas nieokreślony lub o bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy oraz otrzymania pisemnej odpowiedzi na ten wniosek z uzasadnieniem w terminie 1 miesiąca od otrzymania wniosku.

18. Przyznanie pracownikowi prawa do nieodpłatnego i wliczanego do czasu pracy szkolenia niezbędnego do wykonywania określonego rodzaju pracy lub na określonym stanowisku, gdy prawo to wynika z postanowień układu zbiorowego pracy lub innego porozumienia zbiorowego lub z regulaminu albo przepisów prawa pracy. Zapewnienie, że szkolenie takie będzie odbywało się na koszt pracodawcy oraz w miarę możliwości w godzinach pracy; czas szkolenia odbywanego poza godzinami pracy będzie wliczany do czasu pracy. Będzie to dotyczyć także szkoleń odbywanych przez pracownika na podstawie polecenia przełożonego.

19. Wprowadzenie możliwości składania wniosków w postaci papierowej lub elektronicznej dla pracowników wnioskujących o uprawnienia rodzicielskie oraz o urlop opiekuńczy.

20. Wprowadzenie sankcji za naruszenie przepisów krajowych w zakresie objętym postanowieniami ww. dyrektyw oraz przepisów wprowadzanych do polskiego porządku prawnego w związku z ich wdrożeniem.

21. Zapewnienie, aby organy równościowe, tj. Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania oraz Rzecznik Praw Obywatelskich, były właściwe w odniesieniu do spraw związanych z dyskryminacją wynikających z ww. dyrektyw.

Senat wprowadził do ustawy 45 poprawek, 18 z nich przyjął Sejm. Ustawa weszła w życie 26 kwietnia br.

Jerzy Czerwiński – Senator RP