Nieregularne miesiączki to powszechny problem zdrowotny, który może budzić niepokój i wpływać na jakość życia. Zrozumienie potencjalnych przyczyn jest kluczowe dla odpowiedniej diagnostyki i ewentualnego leczenia. Sprawdź, co warto wiedzieć o i nieregularnych miesiączkach i problemach zdrowotnych, które mogą wpływać na takie zaburzenia! 

Cykl miesiączkowy jest złożonym, regularnie powtarzającym się procesem fizjologicznym, zachodzącym w organizmie kobiety. Jego nadrzędnym celem jest przygotowanie do potencjalnej ciąży. Prawidłowa regulacja zależy od precyzyjnego współdziałania struktur mózgowych – podwzgórza i przysadki mózgowej – oraz jajników. Ten system, określany jako oś podwzgórze-przysadka-jajnik, steruje produkcją i uwalnianiem hormonów, które z kolei regulują zmiany zachodzące w jajnikach i błonie śluzowej macicy. Skąd biorą się zaburzenia tego procesu?

Kiedy można mówić o nieregularnych miesiączkach?

Za prawidłowy uznaje się cykl trwający od 21 do 35 dni, przy czym krwawienie miesiączkowe powinno trwać od 2 do 7 dni, a fizjologiczna utrata krwi mieści się w granicach 5–80 ml. Warto zaznaczyć, że w latach po wystąpieniu pierwszej miesiączki (menarche), która najczęściej pojawia się między 10. a 14. rokiem życia (choć może wystąpić do 16. roku życia), cykle mogą być naturalnie nieregularne.

Długość cyklu u młodych dziewcząt może wahać się od 21 do 45 dni, a pełna stabilizacja osi hormonalnej i regularność miesiączek może zająć od dwóch do trzech lat, a według niektórych źródeł nawet do sześciu lat. Podobnie, w okresie poprzedzającym menopauzę, czyli ostatnią miesiączkę w życiu kobiety (zwykle między 45. a 55. rokiem życia), dochodzi do stopniowego wygasania czynności jajników, co manifestuje się nieregularnymi, często skąpszymi krwawieniami, aż do ich całkowitego ustania.

Również ciąża i okres laktacji są stanami fizjologicznymi, w których dochodzi do naturalnego zatrzymania miesiączkowania. Jednakże utrzymujące się odchylenia od indywidualnego, ustalonego wzorca cyklu, zwłaszcza jeśli towarzyszą im inne niepokojące objawy, takie jak nasilony ból, nadmierne krwawienie, objawy nadmiaru androgenów (np. trądzik, nadmierne owłosienie) czy nagła zmiana charakteru krwawień, powinny skłonić do konsultacji lekarskiej.

Zrozumienie, kiedy nieregularność jest częścią naturalnych procesów rozwojowych lub inwolucyjnych, a kiedy może sygnalizować problem zdrowotny, jest kluczowe dla zachowania zdrowia reprodukcyjnego.

Zagadnienie, jak wywołać spóźniający się okres, pojawia się niekiedy w kontekście diagnostyki wtórnego braku miesiączki lub rzadkich miesiączek. W takich sytuacjach, po wykluczeniu ciąży i innych przyczyn, lekarz może rozważyć zastosowanie testu progesteronowego. Polega on na podawaniu progesteronu przez kilka dni; wystąpienie krwawienia po jego odstawieniu świadczy o wcześniejszej obecności estrogenów i braku owulacji jako przyczynie zatrzymania miesiączki.

Należy jednak kategorycznie podkreślić, że wszelkie próby farmakologicznej indukcji krwawienia muszą odbywać się wyłącznie pod kontrolą lekarza i po wnikliwej diagnostyce, gdyż samodzielne działania mogą być niebezpieczne i maskować poważne problemy zdrowotne.

Wspomniane nieregularne miesiączki mogą przybierać różne formy, takie jak rzadkie miesiączki (oligomenorrhea – cykle dłuższe niż 35-38 dni), częste miesiączki (polymenorrhea – cykle krótsze niż 21-22 dni), czy całkowity brak miesiączki przez ponad 6 miesięcy u kobiety wcześniej miesiączkującej (wtórny brak miesiączki – amenorrhea secundaria). Każde z tych odchyleń może mieć inne podłoże, dlatego tak ważna jest precyzyjna identyfikacja charakteru zaburzeń cyklu w procesie diagnostycznym.

Rozpoznanie przyczyny jest fundamentem do wdrożenia skutecznego i bezpiecznego postępowania. Różne typy nieregularności często wskazują na odmienne mechanizmy patofizjologiczne i mogą wiązać się z różnymi długoterminowymi konsekwencjami zdrowotnymi, na przykład ryzykiem rozrostu błony śluzowej macicy w przypadku przewlekłego braku owulacji.

Rola układu hormonalnego w regulacji cyklu i przyczyny jego zaburzeń

Regularny cykl miesiączkowy zależy od prawidłowej pracy osi podwzgórze–przysadka–jajnik. Jednym z najczęstszych zaburzeń jest czynnościowy brak miesiączki (FHA), spowodowany stresem, nadmiernym wysiłkiem lub niedożywieniem. Prowadzi on do zahamowania wydzielania GnRH, obniżenia FSH i LH, a w efekcie do braku owulacji.

PCOS dotyka 8–12% kobiet i objawia się rzadkimi owulacjami, nadmiarem androgenów i obecnością licznych pęcherzyków w jajnikach. Często towarzyszą mu otyłość i insulinooporność, które nasilają zaburzenia. PCOS może zwiększać ryzyko cukrzycy, chorób serca i raka endometrium.

Choroby tarczycy (szczególnie niedoczynność, np. Hashimoto) wpływają na cykl przez zaburzenia metabolizmu i gospodarki hormonalnej.

Hiperprolaktynemia może być wynikiem stresu, leków, guzów przysadki lub niedoczynności tarczycy. Hamuje owulację i objawia się m.in. brakiem miesiączki, mlekotokiem i niskim libido.

POI (przedwczesna niewydolność jajników) to utrata funkcji jajników przed 40. rokiem życia. Objawia się brakiem miesiączki, objawami niedoboru estrogenów i niepłodnością. Przyczynami mogą być genetyka, choroby autoimmunologiczne, leczenie onkologiczne lub czynniki nieznane.

Wpływ stylu życia i czynników zewnętrznych na cykl miesiączkowy

Styl życia ma istotny wpływ na regularność cyklu. Przewlekły stres zaburza pracę podwzgórza, hamując wydzielanie GnRH i prowadząc do czynnościowego braku miesiączki (FHA) lub hiperprolaktynemii. Podwyższony poziom kortyzolu może dodatkowo ograniczać produkcję hormonów płciowych.

• Zarówno niedowaga, jak i otyłość wpływają negatywnie na cykl. Restrykcyjne diety i szybka utrata masy ciała powodują niedobór energetyczny, zmniejszają poziom estrogenów i mogą prowadzić do zaniku miesiączki. Z kolei otyłość sprzyja insulinooporności i zwiększonej produkcji androgenów, co zaburza owulację i może prowadzić do PCOS.
• Nadmierna aktywność fizyczna, szczególnie przy niedostatecznym spożyciu kalorii, również może skutkować FHA, szczególnie u sportsmenek.
• Niedobory żywieniowe, np. żelaza (prowadzące do anemii) czy witaminy D, mogą zaburzać cykl. Witamina D wpływa na funkcję jajników i metabolizm insulinowy – jej niedobór jest powszechny u kobiet z PCOS.

Czynniki te często się łączą – np. intensywny trening i dieta – potęgując negatywny wpływ na gospodarkę hormonalną.

Stan zdrowia a nieregularne miesiączki

Nieregularne miesiączki mogą być objawem chorób narządów płciowych lub ogólnoustrojowych.

• Zmiany anatomiczne, takie jak mięśniaki macicy (szczególnie podśluzówkowe), polipy endometrialne czy torbiele jajników, mogą zaburzać cykl i powodować obfite lub nieregularne krwawienia. Wady wrodzone narządów płciowych mogą prowadzić do braku miesiączki lub utrudnionego odpływu krwi.
• Endometrioza, polegająca na obecności endometrium poza macicą, często powoduje bolesne i nieregularne miesiączki, a także przewlekły ból miednicy. Dotyczy 7–15% kobiet w wieku rozrodczym.
• Infekcje narządów rodnych, np. zapalenie miednicy mniejszej (PID) pochodzenia chlamydiowego, mogą uszkadzać jajowody i jajniki, prowadząc do zaburzeń cyklu.
• Choroby ogólnoustrojowe również wpływają na miesiączki. Niewyrównana cukrzyca, schorzenia wątroby i nerek zaburzają gospodarkę hormonalną. Zaburzenia krzepnięcia mogą prowadzić do nadmiernych krwawień. U kobiet z padaczką częściej występują nieregularne miesiączki – może to wynikać z wpływu choroby na regulację hormonalną lub działania leków przeciwpadaczkowych.

Wpływ leków na cykl miesiączkowy

Wiele leków może zaburzać regularność cyklu miesiączkowego, dlatego dokładny wywiad dotyczący farmakoterapii jest istotny.

Antykoncepcja hormonalna często wpływa na profil krwawień – przy jej rozpoczęciu, zmianie lub odstawieniu mogą wystąpić plamienia, skąpe miesiączki, a nawet ich brak (amenorrhea post-pill). Minipigułki (z samym progestagenem) bywają przyczyną nieregularnych krwawień. Powrót do naturalnego cyklu może zająć kilka miesięcy po odstawieniu.

Neuroleptyki, szczególnie klasyczne, mogą wywoływać hiperprolaktynemię poprzez hamowanie dopaminy, co zaburza oś podwzgórze–przysadka–jajnik i prowadzi do nieregularnych miesiączek lub ich zaniku. Nowsze leki, jak kwetiapina czy olanzapina, mają mniejszy wpływ na poziom prolaktyny. Długotrwała terapia glikokortykosteroidami może tłumić wydzielanie hormonów płciowych, prowadząc do zaburzeń cyklu i wtórnego braku miesiączki.

Inne leki, np. przeciwkrzepliwe, mogą nasilać krwawienia, a niektóre leki na nadciśnienie mogą wpływać na poziom prolaktyny, pośrednio zaburzając cykl.

Kiedy trzeba udać się do lekarza z nieregularnymi miesiączkami?

Niepokojące objawy to m.in.: nagła zmiana regularnego cyklu, brak pierwszej miesiączki do 14–16. r.ż., brak miesiączki przez ponad 3–6 miesięcy, cykle <21 lub >35 dni, obfite/skąpe miesiączki, plamienia międzymiesiączkowe, krwawienia po stosunku, silny ból, nadmierne owłosienie, trądzik, mlekotok czy objawy zaburzeń tarczycy.

Etapy diagnostyki:

• Wywiad lekarski – dotyczy m.in. historii cyklu, chorób, leków, stylu życia i objawów towarzyszących.
• Badanie ginekologiczne – możliwe również u dziewcząt, które jeszcze nie współżyły.
• USG narządu rodnego – ocena macicy, jajników, endometrium, np. pod kątem torbieli, PCOS, mięśniaków.
• Badania hormonalne – m.in. TSH, prolaktyna, FSH, LH, estradiol, progesteron, testosteron, DHEA-S.
• Test ciążowy – obowiązkowy u każdej kobiety w wieku rozrodczym z nieregularnym cyklem.

Pomocne może być także prowadzenie kalendarzyka z notatkami o plamieniach i objawach towarzyszących poszczególnym dniom cyklu.

Leczenie zależy od przyczyny i może obejmować zmianę stylu życia, farmakoterapię lub leczenie operacyjne. Kluczowe jest postawienie odpowiedniej diagnozy i jak najszybsze wdrożenie terapii pod kontrolą specjalisty.

Wszelkie niepokojące zmiany w cyklu miesiączkowym, szczególnie te utrzymujące się przez dłuższy czas lub nowo powstałe, powinny być bezwzględnie skonsultowane z lekarzem ginekologiem, a w niektórych przypadkach również z endokrynologiem. Kategorycznie odradza się samodzielne próby regulacji cyklu czy “wywoływania okresu” bez nadzoru medycznego, gdyż takie działania mogą nie tylko opóźnić prawidłową diagnozę, ale również maskować poważne problemy zdrowotne i prowadzić do zagrożenia zdrowia.

Bibliografia:

1. Milewicz A i wsp. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Ginekologicznej w sprawie diagnostyki i leczenia zespołu policystycznych jajników. Endokrynologia Polska 2018;69(4):337–344.
2. Sowińska-Przepiera E i wsp. Czynnościowy podwzgórzowy brak miesiączki – trudności diagnostyczne, monitorowanie i leczenie. Endokrynologia Polska 2015;66(3):252-268.
3. Dębski R. Endokrynologia ginekologiczna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie. Warszawa 2018.
4. Zurawiecka M, Wronka I. The influence of age at menarche on the menstrual pattern of polish university students. Journal of Adolescent Health 2021;68(1):210-212.
5. Drosdzol-Cop A, Zachurzok A. Zaburzenia ginekologiczne wieku rozwojowego. : Zaburzenia miesiączkowania. Podręcznik pediatrii, Medycyna Praktyczna 2021.

artykuł sponsorowany