Metoda Tomatisa – na czym polega? Jakie można uzyskać efekty?
![](https://nysainfo.pl/wp-content/uploads/2024/05/45539-660x400.jpg)
Metoda Tomatisa to terapia słuchowa opracowana przez francuskiego lekarza i foniatrę Alfreda Tomatisa. Terapia ta skupia się na poprawie percepcji słuchowej poprzez aktywację i trening mięśni słuchowych, które odpowiadają za odbiór dźwięków i wrażliwość na dźwięki o różnych częstotliwościach. Jest to terapia edukacyjna, wykorzystująca stymulację układu nerwowego poprzez bodźce docierające do układu słuchowego w celu kształcenia uwagi słuchowej. Muzyka i głos są tutaj traktowane w bardzo szczególny sposób, gdyż wspierają aktywne słuchanie, czego efektem jest poprawa funkcjonowania w różnych sferach. Terapia Tomatisa może być wykorzystywana zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
Tomatis zakładał, że słyszenie jest procesem biernym, twierdził, że „słuchać” to nie to samo co „słyszeć”. Niejednokrotnie w przypadku różnego rodzaju dysfunkcji mamy do czynienia z uszkodzeniem na którymś poziomie pomiędzy strukturami ucha a mózgiem, który te informacje odbiera i interpretuje.
Ucho pełni bardzo ważną rolę transmitera informacji dźwiękowych, poza tym jego struktury zlokalizowane wewnętrznie spełniają istotną rolę w kontroli naszej równowagi. Jego niezachwiane funkcjonowanie to również gwarancja utrzymywania właściwego napięcia mięśniowego czy też koordynacji na odpowiednim poziomie. Ten związek przyczynowo-skutkowy jest oczywisty dla większości terapeutów pracujących z dziećmi z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego – to właściwie działający układ przedsionkowy decyduje o tym, czy dziecko ma właściwą orientację przestrzenną. Dlatego obok terapii integracji sensorycznej, która kładzie bardzo duży nacisk na właściwą stymulację tego obszaru, terapia Tomatisa wydaje się doskonałym uzupełnieniem.
Tomatis uważał, że dźwięk spełnia nie tylko funkcję informacyjną, lecz również stanowi bardzo istotną stymulację dla kory mózgowej, dlatego stworzył metodę kształcenia uwagi słuchowej, zwaną także treningiem słuchowym lub metodą stymulacji audio psycholingwistycznej (SAPL). Metoda ta ma na celu kształtowanie umiejętności aktywnego i świadomego słuchania, co w efekcie poprawia funkcjonowanie w wielu różnorodnych sferach życia.
Obszary zastosowania metody Tomatisa
1. Trudności szkolne
młodszy wiek szkolny
- trudności grafomotoryczne (rysowanie, malowanie, wycinanie, itp);
- trudności z analizą i syntezą słuchową głosek, sylab, wyrazów;
- trudności w nabywaniu podstawowych umiejętności czytania i pisania;
- trudności z wykonywaniem zadań związanych z orientacją przestrzenną (np. zaburzenia lateralizacji, pomyłki prawo- lewo);
- konieczność wielokrotnego powtarzania poleceń.
starszy wiek szkolny
- trudności w czytaniu ze zrozumieniem;
- problemy związane z komunikowaniem się pisemnym, rozplanowaniem notatki;
- ograniczenia umiejętności poczucia rytmu oraz sekwencyjności (np. nieumiejętność zapamiętania tabliczki mnożenia);
- wolniejsze tempo pracy na lekcji;
- trudności matematyczne;
- nieadekwatne oceny w szkole w porównaniu z wysiłkiem włożonym na naukę w domu.
Metoda Tomatisa oddziałuje na plastyczność połączeń nerwowych, odpowiedzialnych za dekodowanie i analizę dźwięków a także na koordynację słuchowo-wzrokowo-ruchową, czyli procesów, od których zależy sprawne nabywanie różnorodnych umiejętności szkolnych. Trening słuchowy ma na celu skrócenie czasu analizy informacji dźwiękowej, w wyniku czego znacznie poprawia się pamięć, koncentracja i uwaga, a co za tym idzie – zdolność efektywnego uczenia się.
2. Trudności komunikacyjne i logopedyczne
Zakłócenia uwagi słuchowej w istotny sposób przyczyniają się do problemów komunikacyjnych zarówno w postaci trudności logopedycznych, (https://www.cb.szczecin.pl/tryb-studiow/studia-podyplomowe/studia-nauczycielskie/logopedia/) jak i niechęci do komunikowania się przez dziecko w obawie przed niezrozumieniem. Dlatego sprawne przetwarzanie sygnałów dźwiękowych, w tym częstotliwości specyficznych dla dźwięków mowy, jest niezbędne do osiągnięcia sukcesu w terapii logopedycznej oraz w tworzeniu się kompetencji językowych adekwatnych do wieku rozwojowego. Czynnikiem, który ma istotny wpływ na umiejętność kontroli własnego głosu oraz na zdolności komunikacyjne, jest także lateralizacja słuchowa. Dzięki metodzie Tomatisa możemy tak dobierać materiał dźwiękowym by uwrażliwiać ucho na dźwięki mowy i kształtować prawidłową lateralizację słuchową. Kolejne etapy terapii, z zastosowaniem fazy aktywnej pracy z głosem i mikrofonem, w istotny sposób wspierają pokonywanie trudności logopedycznych i przede wszystkim zachęcają do mówienia.
3. Trudności z koncentracją uwagi i nadwrażliwości słuchowe
Często w wyniku infekcji uszu lub przewlekłych stanów zapalnych górnych dróg oddechowych dochodzi do nieprawidłowości w odbiorze i przetwarzaniu bodźców dźwiękowych (określanych mianem nadwrażliwości słuchowych), które przyczyniają się do problemów w funkcjonowaniu w pomieszczeniach o dużym natężeniu bodźców dźwiękowych. W takiej sytuacji trudno skupić się na istotnych bodźcach słuchowych i ignorować dźwięki zakłócające. Pojawiają się trudności z koncentracją uwagi i zapamiętywaniem informacji, natomiast dźwięki o określonej częstotliwości mogą rodzić poczucie lęku i zagubienia. Metoda Tomatisa może mieć bardzo pozytywny wpływ na selektywność uwagi z racji ogólnego oddziaływania na pobudzenie mózgowe w postaci doładowania korowego. Efekt Tomatisa, bazujący na elektronicznym bramkowaniu dźwięków, powoduje kontrast dźwiękowy, którego zadaniem jest utrzymanie mózgu w stanie pobudzenia. Celem tego działania jest wsparcie rozwoju automatycznych mechanizmów wykrywania zmian, co w efekcie powinno wzmocnić podzielność uwagi i umiejętność ignorowania sygnałów zakłócających.
4. Trudności motoryczne – koordynacja ruchowa
Odbieranie dźwięków nie jest jedyną funkcją ucha; gra ono również istotną rolę w utrzymywaniu równowagi i koordynacji ruchowej. Odpowiada za to organ w uchu wewnętrznym o nazwie „przedsionek”. Zakłócenia w funkcjonowaniu tego organu powodują, że ruchy podczas biegania, pływania lub innych aktywności wydają się niezgrabne, dziecko często potyka się, nie „zauważając” przeszkód wokół siebie. W nauce szkolnej pojawiają się trudności z zadaniami wymagającymi stosowania relacji przestrzennych i określania kierunków. Ponadto znacznie obniżone są umiejętności grafomotoryczne.
Metoda Tomatisa poprzez możliwość stosowania muzyki o różnej częstotliwości ma bardzo duży wpływ na stymulację układu przedsionkowego: powoduje poprawę napięcia mięśniowego i funkcjonowania psychomotorycznego.
5. Trudności emocjonalne, obniżenie nastroju, stres
Nieprawidłowo ukształtowane nawyki słuchowe i zakłócenia uwagi słuchowej negatywnie wpływają na nasze samopoczucie. Nadwrażliwości słuchowe nie tylko utrudniają koncentrację, lecz również mogą powodować poczucie niepokoju i lęku, które wywołują szereg nieadekwatnych zachowań dziecka lub osoby dorosłej w postaci: wycofywania się z różnorodnych relacji rówieśniczych, widocznej labilności emocjonalnej, a także napadów złości i agresji. Ucho jest bardzo ważnym kanałem przekazu informacji i bodźców ze środowiska zewnętrznego. Brak odpowiedniego pobudzania – doładowania kory mózgowej –powoduje, że nasze samopoczucie jest gorsze, łatwiej ulegamy obniżeniu nastroju, trudniej radzimy sobie ze stresem. Metoda Tomatisa, dzięki zastosowaniu specjalnie skonstruowanych słuchawek, zmniejsza nadwrażliwości słuchowe, a słuchanie w trakcie terapii dźwięków bogatych w wysokie tony harmoniczne stymuluje korę mózgową, obniżając tym samym poziom lęku, co w efekcie znacznie poprawia samopoczucie, funkcjonowanie społeczne oraz niweluje poziomu stresu i niepokoju.
6. Przyswajanie języków obcych
Każdy język ma swój własny kod, który dziecko przyswaja wraz z rozwojem mowy, jednak kod ten może stać się hamulcem w nauce innego języka, gdyż nie zawiera elementów akustycznych charakterystycznych dla wybranego języka obcego. Rozwiązania zastosowane w metodzie Tomatisa pozwalają na przetwarzanie dźwięków w sposób odpowiadający parametrom akustycznym danego języka. W praktyce oznacza to, że ucho ludzkie adaptuje się i wyczula na rytm oraz melodię języka obcego. Dzięki temu nauka języka staje się bardziej efektywna i znacznie łatwiejsza niż wówczas, gdy jest prowadzona metodami tradycyjnymi. Zastosowanie elektronicznego ucha pozwala przygotować i uwrażliwić odbiorcę na częstotliwości, które są charakterystyczne tylko dla wybranego języka, a nie występują w mowie ojczystej. Dlatego w wymowie uzyskujemy właściwy akcent i znacznie poprawia się umiejętność zapamiętywania oraz wypowiadania obcojęzycznych wyrazów.
7. Metoda Tomatisa w spektrum autyzmu
Trening słuchowy Tomatisa nie leczy autyzmu, jednak w połączeniu z innymi terapiami w pozytywny sposób wpływa na życie dziecka. Profesor Alfred Tomatis wykazał, że w przypadku autyzmu ucho i jego funkcje odgrywają niezwykle ważną rolę. Przedsionek, będący częścią ucha środkowego, kontroluje równowagę, koordynację oraz napięcie mięśniowe. Pod jego kontrolą znajdują się wszystkie mięśnie ciała, łącznie z mięśniami gałki ocznej. Jednym z zadań treningu jest stabilizacja przedsionka ucha środkowego i odbudowanie zdolności komunikacji.
Jak przebiega trening słuchowy metodą Tomatisa?
Przed przystąpieniem do treningu słuchowego przeprowadza się szczegółową diagnostykę możliwych zakłóceń uwagi słuchowej podczas konsultacji audiopsychofonologicznej – poprzez wykonanie testu uwagi i lateralizacji słuchowej.
Diagnostyczna funkcja testu uwagi słuchowej
Obecnie stosujemy test uwagi słuchowej jako badanie diagnozujące występowania ryzyka zaburzeń przetwarzania słuchowego (APD) u dzieci poniżej 7 roku życia, u których z racji obowiązujących procedur nie bada się występowania APD, oraz u dzieci starszych.
Test uwagi słuchowej diagnozuje zakłócenia i nieprawidłowości w kilku podstawowych obszarach:
- obszar I – sfera koordynacji ruchowej;
- obszar II – sfera komunikacyjna i językowa;
- obszar III – sfera aktywności twórczej.
Organizacja zajęć
Metoda ta polega na słuchaniu dźwięków poprzez urządzenie nazwane „elektronicznym uchem”. Zmusza ono ludzkie ucho do efektywnego, aktywnego słuchania dzięki zastosowaniu muzyki o zróżnicowanej częstotliwości. Specjalne słuchawki podają dźwięk drogą powietrzną oraz kostną, co powoduje intensywną stymulację kory mózgowej oraz eliminacje nadwrażliwości słuchowych, przyczyniając się do poprawy procesów uczenia się i eliminowania stresu. Cały trening składa się z codziennych dwugodzinnych sesji podzielonych na 30-minutowe seanse. Podczas trwania sesji można rozmawiać, grać w gry planszowe i logiczne, bawić się lub odpoczywać. Każdy trening słuchowy prowadzony jest etapami, pomiędzy którymi konieczna jest przerwa – ma ona na celu integrację pozytywnych zmian w obszarze uwagi słuchowej. Przebieg terapii jest monitorowany i dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Efekty terapii z wykorzystaniem treningu słuchowego Tomatisa
Efekty są zauważalne zarówno przez rodziców, jak i terapeutów. Jest to szczególnie widoczne u dzieci, u których następuje znaczna poprawa dotychczasowego funkcjonowania w zakresie różnych sfer. Wyraźnie lepsza jest uwaga słuchowa, a tym samym umiejętności związane z czytaniem, przetwarzaniem wzrokowym, skupieniem uwagi. Poprawie ulegają zdolności komunikacyjne, jakość wypowiedzi, zrozumienie czytanych tekstów oraz pamięć. Zaobserwowano także obniżenie poziomu frustracji dzieci, wyciszenie, wzrost poczucia bezpieczeństwa. Korzystne zmiany obserwuje się również w zakresie wzrostu współczynnika IQ.
Kto może prowadzić terapię Tomatisa
Metodą pracują pedagodzy lub psycholodzy, którzy ukończyli odpowiednie szkolenie. Ważne jest, aby osoba miała przygotowanie pedagogiczne, np. ukończone studia podyplomowe z zakresu diagnozy i terapii pedagogicznej, logopedii i/lub integracji sensorycznej. Przygotowanie pedagogiczne pozwoli zrozumieć potrzebę stosowania terapii m.in. metodą Tomatisa.