Przemysł w Nysie 1872-2002 Cz. I. (1872-1945)
Jak wyglądał przemysł w dawnej Nysie? W średniowieczu oraz czasach nowożytnych istniało wiele zakładów, jednak były to młyny, papiernie czy manufaktury i daleko im było do „przemysłu” w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Muzeum Powiatowe w Nysie rozpoczęło cyklu publikacji dotyczących przemysłu w Nysie.
W tym roku przypada 20. rocznica likwidacji dwóch największych w historii Nysy zakładów przemysłowych – fabryki samochodów NYSA i „fabryki fabryk” jak nazywano Zakłady Urządzeń Przemysłowych ZUP.
W tym roku przypada także 150. rocznica początku przemysłu ciężkiego w Nysie i jest to okazja, aby przypomnieć niektóre fakty.
Rozwój przemysłu w Nysie był ściśle związany z przyśpieszeniem gospodarczym Niemiec po zjednoczeniu w 1871 r. Po wydłużeniu linii kolejowej w kierunku Kędzierzyna, Nysa zyskała bezpośrednie połączenie z dynamicznie rozwijającym się przemysłowo Górnym Śląskiem. Z uwagi na dobrze rozwinięte rolnictwo w regionie, początkowo powstawały zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego, w tym liczne browary. Rosnący popyt ze strony wsi na coraz lepszy sprzęt spowodował, że zaczęły powstawać fabryki produkujące maszyny rolnicze. Z czasem profil produkcji rozszerzył się, obejmując urządzenia dla: słodowni, browarów, cukrowni, gorzelni, itp. Pod koniec XIX w. pojawił się przemysł ciężki. Z uwagi na korzystne położenie najwięcej fabryk powstało w Średniej Wsi (Neuland), przyłączonej w 1911 r. do Nysy.
Za początek przemysłu możemy uznać powstanie firmy „Neiser Eisengiesserei und Maschinenbauanstalt Hahn & Koplwitz”, której właściciele Julius Hahn i Moritz Koplowitz we wrześniu 1872 roku, połączyli siły i nabyli kilka innych wytwórni, tworząc duże i nowoczesne przedsiębiorstwo. Z czasem firma znana pod nazwą „NEMA” specjalizowała się w produkcji maszyn parowych i pomp wodnych. Inną dużą i innowacyjną firmą produkującą urządzenia browarnicze, także na eksport do Japonii i USA, było przedsiębiorstwo „Weigelwerk” (1884). Pozostałe firmy maszynowe jakie działały w tym okresie to: „Strauch&Schmidt”(1900), „Rettig & Co”(1900) i „Carl Jaeschke”. W tej części miasta działały także: Browar i Cukrownia sp. akcyjna (1900); Cementownia Th. Geflitter (1900); Browar Oskar Khal; Fabryka ceramiki Bruno Redner; Fabryka pasów Goldmansa; Słodownia Sanger & Co.; fabryka płaszczy przeciwdeszczowych Dzialoszynski; fabryka firanek E. Bachmann.
W czasie II wojny światowej, produkcja głównych firm przemysłowych została przekierowana na potrzeby wojska. Produkowano w Nysie m.in. podzespoły do rakiet V1,V2. Działały w tym czasie podobozy pracy, podległe obozom w Auschwitz i Lamsdorf.
Po zdobyciu miasta w marcu 1945 r. i zakończeniu działań wojennych, część maszyn i urządzeń z zakładów przemysłowych została zdemontowana i przewieziona na terytorium ZSRR. Z tego co pozostało, rozpoczęto tworzenie nowych zakładów.
Oprac. Edward Hałajko
Cdn.