Czynniki biologiczne w miejscu pracy to temat, który budzi wiele pytań i wątpliwości. Często trudno jest określić, jakie szkodliwe czynniki biologiczne występują w miejscu pracy. Hałas jest słyszalny, chemikalia stosowane w procesie produkcyjnym są znane, a pył (zwykle) jest widoczny. Z kolei większość czynników biologicznych jest niewidoczna dla ludzkiego oka. Jak więc dowiedzieć się, czy występują w miejscu pracy? I które z nich są szkodliwe? Zapraszamy do lektury.

Szkodliwe czynniki biologiczne to mikro- i makroorganizmy oraz ich wydzieliny, które negatywnie wpływają na organizm człowieka w trakcie pracy, mogąc spowodować choroby zawodowe lub parazawodowe. Mogą to być czynniki wywołujące choroby zakaźne i inwazyjne, alergeny biologiczne, toksyny biologiczne, w tym czynniki immunotoksyczne, oraz czynniki rakotwórcze.

Jakie grupy zawodowe są najbardziej narażone?

Grupy zawodowe najbardziej narażone na szkodliwe czynniki biologiczne to m.in. pracownicy służby zdrowia, laboratoriów i zwierzętarni, weterynarze, rolnictwa, leśnictwa, przemysłu biotechnologicznego oraz pracownicy zbierający i przetwarzający odpady i oczyszczający ścieki.

Personel szpitali i laboratoriów to najbardziej zagrożona grupa zawodowa. Największe zagrożenia to zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu B (HBV). Stosowanie szczepień ochronnych wpłynęło na znaczące zmniejszenie przypadków zachorowań. Drugie poważne zagrożenie stanowi ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV), który wywołuje chorobę AIDS. Wirus ten przenosi się przez krew, jednak szybko ginie w środowisku zewnętrznym. Przez to, liczba zachorowań na AIDS pochodzenia zawodowego jest bardzo niska w skali świata. W przypadku zakłucia igłą skażoną krwią z wirusem HIV, prawdopodobieństwo zakażenia wynosi 0,3%, podczas gdy analogiczna sytuacja w przypadku HBV wynosi 6-30%.

Czynniki biologiczne w środowisku pracy mogą stwarzać zagrożenia nawet w przypadku, gdy ich obecność nie jest oczywista. W zakładach przemysłu metalurgicznego, drobnoustroje mogą rozwijać się w olejach i emulsjach olejowo-wodnych stosowanych do smarowania i chłodzenia maszyn. Mogą one uwalniać się do powietrza jako tzw. “mgła olejowa” i powodować choroby układu oddechowego. Bakterie Gram-ujemne, w tym rodzina Pseudomonadaceae, są szczególnie niebezpieczne, a gatunek Pseudomonas fluorescens został uznany za przyczynę nowego typu alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych (AZPP), określanego jako “płuca robotnika obsługującego maszyny”. Poza tym AZPP mogą być wywoływane przez atypowe prątki Mycobacterium chelonae oraz Mycobacterium spp.

Profilaktyka

Najważniejszym aspektem profilaktyki jest unikanie stosowania szkodliwych czynników biologicznych, jeśli to jest możliwe. W przypadku ich stosowania, należy ograniczać liczbę pracowników narażonych na kontakt z nimi. Koordynator BHP ma za zadanie wprowadzenia odpowiednich procesów w tym względzie.

Już na etapie projektowania procesu pracy należy uwzględnić eliminowanie lub minimalizowanie narażenia pracowników na kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi. Konieczne jest także zapewnienie pracownikom odpowiednich środków ochrony zbiorowej, a jeśli to niemożliwe, indywidualnej ochrony osobistej.

Ważnym punktem jest również zapewnienie hermetyczności, aby zapobiec przypadkowemu przeniesieniu czynnika biologicznego. Stosowanie znaków ostrzegawczych, opracowanie planu postępowania w przypadku awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego z grupy 3 lub 4, przeprowadzanie badań na obecność szkodliwych czynników biologicznych, a także zapewnienie bezpiecznego zbierania, przechowywania i usuwania odpadów są kolejnymi istotnymi punktami profilaktyki.

Należy również systematycznie szkolić pracowników oraz informować ich o możliwości skorzystania z badań lekarskich po ustaniu narażenia. Ważnym elementem jest prowadzenie rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4.

Ponadto, pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia:

• bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wyznaczonych pomieszczeniach,
• odpowiednich środków ochrony indywidualnej dla pracowników oraz przechowywania ich w oznakowanych miejscach,
• pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych, środków higieny osobistej oraz środków do dezynfekcji skóry i błon śluzowych,
• warunków do dezynfekcji, czyszczenia, a w razie potrzeby również niszczenia odzieży, sprzętu ochrony indywidualnej i wyposażenia, które mogły być skażone szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
• pisemnych instrukcji dotyczących postępowania z szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
• natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków awarii lub wypadku.