Szanowni Czytelnicy. Po ponad 2-letniej przerwie powracam do publikacji informacji o pracach legislacyjnych Senatu RP. W ciągu tych dwóch lat weszło w życie wiele przepisów o charakterze tymczasowym, epizodycznym, których celem było zapobieżenie negatywnym skutkom zjawisk dotykających Polaków: pandemii COVID-19, kryzysu energetycznego, agresji Putina na Ukrainę i wysokiej inflacji. Od nich, najświeższych, rozpoczynam. Potem co 4 lub 5 tygodni będę raczej pisał o ustawach, które wywołują mniej chwilowego „napięcia medialnego”, ale będą trwale oddziaływać na prawa i obowiązki mieszkańców powiatu, sytuację lokalnych samorządów czy też regulować uprawnienia poszczególnych grup zawodowych i społecznych.

1. Abolicja dla samorządowców.

Projekt ustawy o zaniechaniu ścigania za niektóre czyny związane z organizacją wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 10 maja 2020 r. złożyli do laski marszałkowskiej posłowie z Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość.

Ustawa, potocznie nazywana „abolicyjną”, jest pokłosiem niedoszłych do skutku wyborów prezydenckich wiosną 2020 roku. Z powodu panującej wtedy w Polsce pandemii głosowanie miało być przeprowadzone w trybie korespondencyjnym. W związku z tym, na podstawie decyzji Prezesa Rady Ministrów, Poczta Polska wystąpiła do organów wykonawczych gmin o przekazanie spisów wyborców. Miało to umożliwić wykonanie przez nią zadania dostarczenia wyborcom kart do głosowania, a następnie przekazania wypełnionych kart do komisji wyborczych. Wójtowie niektórych gmin przekazali Poczcie Polskiej dane osobowe ze spisów wyborców sporządzonych na potrzeby tych wyborów.

To działanie w interesie publicznym samorządowców było następnie podważane przez niektóre organizacje społeczne oraz obywateli i zaskarżane do sądów. Przy przeciwnym stanowisku Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych uznającym, że przetwarzanie danych miało oparcie w przepisach prawa, sądy orzekały o przekroczeniu uprawnień przez udostępnienie danych wyborców zawartych w spisie z naruszeniem przepisów RODO.

Sejm natomiast podzielił pogląd, że za rażąco niesprawiedliwe należy uznać kreowanie przez sądy linii orzeczniczej kwestionującej działania nakierowane na realizację konstytucyjnych obowiązków organów państwa, wykonywane przez samorządowców w zaufaniu do władzy ustawodawczej i wykonawczej. Dlatego w ustawie znajdują się dwa rodzaje przepisów:

• abolicyjne (odstąpienie od ścigania) – ustawa stanowi, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, w sprawach o czyny wyżej opisane,

• amnestyjne (darowanie kar) – orzeczone prawomocnie za te czyny kary, środki karne, środki kompensacyjne oraz środki związane z poddaniem sprawcy próbie, a także koszty postępowania, nie podlegają wykonaniu; skazania za te czyny ulegają zaś zatarciu z mocy prawa.

Co ciekawe, stosunkowo krótka 5-artykułowa część normatywna ustawy jest poprzedzona obszerną preambułą (ta zdarza się w ustawach „zwykłych” bardzo rzadko), wyjaśniającą podstawy konstytucyjne, przesłanki i cel uchwalenia przepisów tej ustawy.

Senat zawetował ustawę – uchwalił jej odrzucenie w całości. Jednak Sejm tę senacką uchwałę odrzucił. W efekcie po podpisie Prezydenta RP i publikacji w Dzienniku Ustaw weszła ona w życie 22 grudnia 2022 r.

2. Ochrona odbiorców gazu.

Wzrost cen paliw gazowych na rynku krajowym i rynkach zagranicznych w 2022 r. jest wynikiem oddziaływania kilku nakładających się na siebie czynników. Główne znaczenie przypisać należy inwazji zbrojnej Rosji na Ukrainę oraz ożywieniu gospodarczemu po pandemii COVID-19. Trwająca przebudowa źródeł i kierunków dostaw paliw gazowych powoduje dodatkową presję wynikającą z kosztów dostosowania się przedsiębiorców do nowej sytuacji. Wysokie ceny paliw gazowych mają wpływ nie tylko na sektor gazowy, energetyczny i ciepłowniczy, ale także bezpośrednio na wszystkich obywateli oraz instytucje użyteczności publicznej, skutkując koniecznością pokrywania wyższych, często nieakceptowalnych wydatków na surowce, niezbędne do obsługi systemu grzewczego.

Pilny rządowy projekt ustawy o szczególnej ochronie niektórych odbiorców paliw gazowych w 2023 r. w związku z sytuacją na rynku gazu, zgodnie z tytułem, ma na celu zapewnienie dostawy paliw gazowych na stabilnym poziomie cenowym, a także ustanowienie instrumentów służących zabezpieczeniu i utrzymaniu płynności finansowej przedsiębiorstw energetycznych.

Już na początku 2022 roku wprowadzono rozwiązania mające na celu ochronę w 2022 roku odbiorców końcowych paliw gazowych, którzy są objęci taryfą dla paliw gazowych zatwierdzoną przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes URE). Ustawa ta gwarantowała odbiorcom w gospodarstwach domowych, spółdzielniom i wspólnotom mieszkaniowym, jak również podmiotom świadczącym najbardziej kluczowe usługi użyteczności publicznej, możliwość korzystania z paliw gazowych po cenach na poziomie zdecydowanie niższym niż wskazywałyby na to ceny na giełdach. Obecna ustawa stanowi kontynuację działań mających na celu ochronę odbiorców w 2023 r. Dzięki wprowadzanym rozwiązaniom ww. odbiorcy zostaną zabezpieczeni przed skutkami kryzysu gazowego.

Ustawa:

• gwarantuje w okresie od 1 stycznia 2023 r. do 31 grudnia 2023 r. cenę maksymalną paliw gazowych równą 200,17 zł/MWh (cena netto, tj. bez VAT i akcyzy), odbiorcom chronionym paliw gazowych oraz odbiorcom realizującym zadania z zakresu użyteczności publicznej objętych taryfą, czyli tzw. odbiorcom uprawnionym:

• gospodarstwom domowym,

• wspólnotom mieszkaniowym,

• spółdzielniom mieszkaniowym,

• wspólnotom mieszkaniowym i spółdzielniom mieszkaniowym (po opisanej dalej zawartej w ustawie zmianie prawa energetycznego) w zakresie zapewnienia paliwa gazowego w lokalach mieszkalnych na potrzeby zużycia przez gospodarstwa domowe, w lokalach podmiotów „wrażliwych” lub też do lokalnej produkcji ciepła zużywanego w gospodarstwach domowych znajdujących się w budynkach wielolokalowych lub w lokalach podmiotów „wrażliwych” także wtedy, gdy są zlokalizowane w budynkach wielomieszkaniowych, które nie wchodzą w skład zasobu spółdzielni mieszkaniowej, wspólnoty mieszkaniowej lub nie stanowią lokali mieszkalnych zaliczanych do gospodarstw domowych, w lokalach podmiotów „wrażliwych” (pod warunkiem złożenia odpowiedniego oświadczenia),

• innym podmiotom, które są uprawnione lub zobowiązane do zapewnienia paliwa gazowego w lokalach mieszkalnych na potrzeby zużycia przez gospodarstwa domowe, w lokalach podmiotów „wrażliwych” lub też do lokalnej produkcji ciepła zużywanego w gospodarstwach domowych znajdujących się w budynkach wielolokalowych lub w lokalach podmiotów „wrażliwych” (pod warunkiem złożenia odpowiedniego oświadczenia),

• podmiotom „wrażliwym’ (po złożeniu odpowiedniego oświadczenia) w zakresie, w jakim zużywają paliwo gazowe na potrzeby swojej podstawowej działalności – udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, świadczeń pomocy społecznej – a także: noclegowniom i ogrzewalniom, jednostkom organizacyjnym wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, podmiotom systemu oświaty, podmiotom tworzącym system szkolnictwa wyższego i nauki, podmiotom prowadzącym żłobki i kluby dziecięce, dziennym opiekunom dzieci do lat 3, kościołom i związkom wyznaniowym, podmiotom prowadzącym działalność kulturalną, archiwalną, ochotniczym strażom pożarnym, placówkom zapewniającym całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, rodzinnym domom pomocy, mieszkaniom chronionym, centrom integracji społecznej, klubom integracji społecznej, warsztatom terapii zajęciowej, zakładom aktywności zawodowej, organizacjom pozarządowym, spółdzielniom socjalnym;

• dodatkowo, w celu zapewnienia możliwie największej efektywności przepisów powstrzymujących wzrost cen paliw gazowych, wprowadza rozwiązanie, w myśl którego odbiorcy uprawnieni będą uiszczać opłatę za usługi dystrybucyjne na poziomie wynikającym z taryfy zatwierdzonej przez Prezesa URE dla operatora systemu dystrybucyjnego na 2022 r.;

• przyznaje odbiorcy paliw gazowych w gospodarstwie domowym, którego wysokość przeciętnego miesięcznego dochodu nie przekracza kwoty 2100 zł w gospodarstwie domowym jednoosobowym albo 1500 zł na osobę w gospodarstwie domowym wieloosobowym oraz który wykorzystuje jako główne źródło ogrzewania gospodarstwa domowego urządzenia grzewcze zasilane paliwami gazowymi wpisane lub zgłoszone do centralnej ewidencji emisyjności budynków refundację za poniesione koszty podatku VAT. Wniosek o refundację podatku VAT, wg wzoru udostępnionego w BIP-ie przez ministra ds. energii, składa się na piśmie lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w gminie właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej wniosek – wójtowi (burmistrzowi albo prezydentowi miasta) – w terminie 30 dni od dnia otrzymania faktury dokumentującej dostarczenie paliw gazowych, nie później niż do dnia 29 lutego 2024 r. Do wniosku dołącza się fakturę oraz dowód jej zapłaty. Wójt (burmistrz albo prezydent miasta) informuje o przyznaniu refundacji podatku VAT na wskazany we wniosku adres poczty elektronicznej. W przypadku odmowy wydaje decyzję administracyjną. Refundację podatku VAT wypłacają gminy jako zadanie zlecone. Refundacja podatku VAT jest wyłączona spod egzekucji. Nie wlicza się jej też do dochodów przy obliczaniu podatku PIT;

• utrzymuje mechanizm rekompensat dla sprzedawców paliw gazowych, który służy zrekompensowaniu im skutków wprowadzenia ceny maksymalnej dla swoich odbiorców końcowych objętych taryfą; wprowadza również funkcjonujący równolegle mechanizm rekompensat dla operatorów systemu dystrybucyjnego paliw gazowych. Podmiotem odpowiedzialnym za wypłatę rekompensat będzie Zarządca Rozliczeń S.A. W ustawie przewidziano jednocześnie szereg mechanizmów mających na celu zapewnienie efektywnego wydawania środków publicznych. Np. ustawa wprowadza mechanizm polegający na przekazaniu określonej części zysku przez przedsiębiorstwo wydobywające gaz ziemny na rzecz finansowania rekompensat poprzez nałożenie obowiązku przekazania gazowego odpisu na Fundusz Wypłaty Różnicy Ceny. Oczekiwanym efektem objęcia gazowym odpisem przedsiębiorstwa wydobywającego gaz ziemny, jest wykorzystanie wysokich zysków, osiąganych przez ten rodzaj podmiotów dzięki bezprecedensowo wysokim cenom gazu ziemnego na rynkach giełdowych, w celu sfinansowania systemu rekompensat w sposób neutralny budżetowo. Poza wymienionymi powyżej kwestiami, ustawa wprowadza szereg zmian, które mają usprawnić przepisy regulujące funkcjonowanie rynku energii w dobie kryzysu np. w Prawie energetycznym m.in. w zakresie przyłączenia do sieci instalacji odnawialnego źródła energii;

• poprzez zmianę Prawa energetycznego rozszerza istniejące możliwości stosowania taryfy, dla spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, które z mocy ustawy, umowy lub innego tytułu prawnego są uprawnione lub zobowiązane do zapewnienia paliwa gazowego w lokalach mieszkalnych na potrzeby zużycia przez gospodarstwa domowe lub w lokalach podmiotów „wrażliwych”. Celem zmiany jest zagwarantowanie dostępu do ceny paliw gazowych w wysokości określonej w taryfie zatwierdzonej przez Prezesa URE, w szczególności w przypadku, w którym spółdzielnie lub wspólnoty mieszkaniowe, zobowiązane są do lokalnej produkcji ciepła zużywanego w gospodarstwach domowych znajdujących się w budynkach wielolokalowych należących do tych podmiotów lub do lokali podmiotów „wrażliwych”;

• ponadto przewiduje zmiany dotyczące funkcjonowania wodoru w systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw wynikające z sytuacji na rynku wodoru stosowanego w transporcie. Wprowadza także zmiany w zakresie morskiej energetyki wiatrowej i w szeregu innych ustaw.

Senat wprowadził do ustawy aż 50 poprawek. Spośród nich 36 – głównie legislacyjne, doprecyzowujące i porządkujące – przyjął Sejm. Większość przepisów ustawy weszła w życie 21grudnia 2022 r.

Jerzy Czerwiński – Senator RP