Dziś opis dwóch ustaw: jednej dość rozbudowanej, ale jakże ważnej dla życia przeciętnego, typowego Polaka, polskiej rodziny; drugiej – krótkiej i prostej, ale mającej wyjątkowe znaczenie dla systemu polskich samorządów.

1. Ustawa antylichwiarska.

Projekt ustawy o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie złożył do laski marszałkowskiej rząd. Ta nazwą określono zespół różnych przepisów mających na celu skuteczną walkę z lichwą, czyli pożyczaniem na zbyt wysoki procent.

Ustawa zwiększa bezpieczeństwo klientów – pożyczkobiorców – korzystających z finansowania w sektorze pozabankowym w formie tzw. chwilówek. Firmy pożyczkowe je udzielające nie podlegały dotychczas takiej kontroli jak banki. Mogły z dużą swobodą ustalać warunki spłaty pożyczek. Często też wykorzystywały biedę, ludzkie dramaty, przymusowe położenie klientów, a także, co jest szczególnie bulwersujące, łatwowierność osób starszych lub niedołężnych.

O patologiach w tym zakresie informował Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jak też Rzecznik Finansowy – na podstawie skarg kierowanych przez konsumentów i charakteru stwierdzonych nadużyć. Chodziło głównie o tzw. pozaodsetkowe koszty kredytów i pożyczek, bo maksymalne oprocentowanie kredytu, tzn. górny limit stałego lub zmiennego oprocentowania jest już określony w przepisach Kodeksu Cywilnego. Maksymalne oprocentowanie kredytu w skali roku nie może wynieść więcej niż dwukrotność odsetek ustawowych. Są one równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego plus 3,5%. Np. obecnie stopa referencyjna NBP wynosi 6,75%. Czyli maksymalne oprocentowanie kredytów = 2 • (stopa referencyjna NBP + 3,5%) = 20,5%. Dziś więc oprocentowanie w skali roku zastosowane przez banki oraz instytucje pozabankowe w nowych umowach kredytowych i pożyczkowych, a także przy wyznaczaniu bieżącej stawki oprocentowania zmiennego w już obowiązujących umowach nie może przekroczyć tego poziomu. Dotyczy to również kredytu firmowego przeznaczonego na sfinansowanie różnych celów biznesowych. A także różnych form kredytu konsumenckiego, np. kredytu gotówkowego, konsolidacyjnego, ratalnego, odnawialnego (np. jako limit w rachunku, karta kredytowa), itp. Ustawa o kredycie konsumenckim określa, że jest on udzielany osobie fizycznej na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą lub zawodową do kwoty 255 550 zł. Jak więc widać w przypadku odsetek pole „manewru” nie jest zbyt wielkie.

Ale pozostały niedookreślone koszty pozaodsetkowe. A tu fantazja firm pożyczkowych praktycznie nie miała ograniczeń. Prowizje, ubezpieczenia, opłaty przygotowawcze, opłaty administracyjne, dodatkowo – stosowanie tzw. klauzul abuzywnych, nieprawidłowe interpretacje przepisów. Czy wręcz ich omijanie, np.:

• refinansowanie pożyczek udzielonych konsumentowi przez różne podmioty powiązane kapitałowo bądź osobowo, czyli tzw. rolowanie długu (powoduje ono wzrost zadłużenia w skali geometrycznej),

• konstruowanie warunków umów w taki sposób, aby obciążyć klienta możliwe wysokimi pozaodsetkowymi kosztami pożyczki,

• specjalne i sztuczne wydłużanie okresu kredytowania w celu naliczenia wyższych kosztów pozaodsetkowych,

• celowe niewypełnianie obowiązków informacyjnych wobec pożyczkobiorców, naruszające interesy konsumentów, np.: przekazywanie nieprawdziwej informacji o wysokości rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, podawanie błędnej informacji o całkowitej kwocie pożyczki, podawania nieprawdziwej informacji o całkowitym koszcie kredytu poprzez nieuwzględnianie kosztu opłaty za obsługę pożyczki w domu, itp.,

• stosowanie wygórowanej opłaty za poręczenie spłaty pożyczki,

• wliczanie do całkowitej kwoty pożyczki oprócz sumy rzeczywiście przekazanej klientowi (do ręki lub na konto) kwot potrąconych przez pożyczkodawcę „zgodnie z dyspozycją pożyczkobiorcy”, zazwyczaj na opłaty związane z umową pożyczkową, co w efekcie znacznie zwiększało koszt jej obsługi,

• stosowanie niewspółmiernego zabezpieczenia spłaty kredytu – umowy kredytu konsumenckiego z przeniesieniem własności nieruchomości (umowy przewłaszczenia własności nieruchomości na zabezpieczenie, zawierane w ustalonej „znajomej” kancelarii notarialnej), tzw. lichwa mieszkaniowa, często skutkująca utratą dorobku całego życia,

• nieprawidłowości na etapie czynności windykacyjnych np. straszenie odpowiedzialnością karną,

• nieprawidłowe rozliczenie kosztów pożyczki przy wcześniejszej spłacie pożyczki.

Podkreślić należy, że w obowiązującym dotąd stanie prawnym, jedynie w przypadku kredytów konsumenckich (określonych w ustawie o kredycie konsumenckim), była określona maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytów i pożyczek. Wszystkie koszty pozaodsetkowe nie mogły wynosić więcej niż 55% kwoty kredytu (w pierwszym roku) i więcej niż 30% kwoty kredytu (w każdym kolejnym roku) oraz – równocześnie – w całym okresie kredytowania nie mogły przekraczać 100% wartości kredytu (tj. całkowitej kwoty kredytu). Brak stosownych regulacji w tym przedmiocie w odniesieniu do umów o świadczenie pieniężne, innych aniżeli umowa o kredyt konsumencki, prowadził do obciążania kredytobiorców pozaodsetkowymi kosztami udzielenia takiego świadczenia, które często wielokrotnie przewyższały jego wartość. Brak ograniczenia wysokości pozaodsetkowych kosztów udzielenia świadczenia w takich przypadkach umożliwiał też obchodzenie przepisów Kodeksu Cywilnego o odsetkach maksymalnych.

Dlatego dla zapobieżenia dalszemu stosowaniu przez podmioty udzielające świadczeń pieniężnych wyżej wspomnianych praktyk ustawa wprowadziła, analogicznie jak w odniesieniu do kredytów konsumenckich, ograniczenia całkowitych kosztów udzielenia świadczenia pieniężnego również w stosunku do innych umów, aniżeli umowy o kredyt konsumencki. Zawarta w ustawie zmiana Kodeksu Cywilnego (nadrzędnej ustawy w zakresie prawa cywilnego) wzmocniła ochronę osób fizycznych przed obciążaniem ich nadmiernie wysokimi pozaodsetkowymi kosztami związanymi z udzieleniem świadczenia pieniężnego. Zmiany dotyczą umowy pożyczki pieniężnej zawieranej z osobą fizyczną i niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, oferowanej przez wszystkie podmioty udzielające świadczeń pieniężnych – banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe bądź inne instytucje pożyczkowe, także te, których działalność nie podlega żadnemu nadzorowi ze strony upoważnionych instytucji.

W pożyczce takiej łączna wysokość pozaodsetkowych kosztów nie może przekraczać maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych. Ta zaś rośnie wraz długością okresu spłaty pożyczki (np. dla 1 roku jest równa 20% całkowitej kwoty pożyczki, tj. kwoty wydanej biorącemu pożyczkę). Dodatkowo te pozaodsetkowe koszty w całym okresie spłaty pożyczki nie mogą być wyższe od 25% całkowitej kwoty pożyczki.

Aby ograniczyć możliwość obejścia ustawy, w Kodeksie Cywilnym zdefiniowano również, co to są pozaodsetkowe koszty związane z zawarciem umowy pożyczki pieniężnej:

• marże, prowizje lub opłaty związane z przygotowaniem umowy pożyczki, udzieleniem pożyczki lub jej obsługą, albo koszty o podobnym charakterze,

• opłaty związane z odroczeniem terminu spłaty pożyczki, jej nieterminową spłatą albo koszty o podobnym charakterze,

• koszty usług dodatkowych, w szczególności koszty ubezpieczeń, koszty związane z ustanowieniem zabezpieczenia pożyczki, koszty pozyskiwania informacji dotyczących biorącego pożyczkę, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do zawarcia umowy,

• ewentualne wynagrodzenie agenta lub innej osoby, za której pośrednictwem dający pożyczkę zawiera umowę,

z wyłączeniem opłat notarialnych oraz danin o charakterze publicznoprawnym.

Dodatkowo, w przypadku spłaty pożyczki przed terminem określonym w umowie, nie można żądać odsetek za pozostały okres, a poniesione pozaodsetkowe koszty ulegają obniżeniu o koszty, które dotyczą tego okresu. Jeżeli biorący pożyczkę zobowiązuje się udzielić zabezpieczenia zwrotu pożyczki, zobowiązanie to należy określić w umowie – sposób zabezpieczenia oraz rzecz lub prawo majątkowe będące przedmiotem zabezpieczenia. Ustawa określa również szczegółowo sposób obliczenia wysokości zabezpieczenia. Wysokość sumy pieniężnej, do której ewentualny dłużnik będzie się poddawał egzekucji, nie może przekraczać sumy kwoty pożyczki powiększonej o wysokość odsetek maksymalnych, obliczonych od pożyczonej kwoty za dany okres. Nowelizacja precyzuje także obowiązki informacyjne wobec biorącego pożyczkę ciążące na podmiocie udzielającym pożyczkę.

Przepisy o pożyczce będą stosowane odpowiednio do wszystkich umów, na mocy których osobie fizycznej zostanie przekazana suma pieniężna z obowiązkiem jej zwrotu, niezwiązanych bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. Po to, aby zapobiec „radosnej twórczości” również w zakresie nazewnictwa umów.

W ustawie antylichwiarskiej znowelizowano też przepisy dotyczące kredytów konsumenckich (np. stosowanych przy zakupach na raty, a także tzw. „chwilówkach”). Przede wszystkim, obniżono górny limit (maksymalną wysokość) pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego. Wartości odpowiednio 25% całkowitej kwoty kredytu (koszty niezależne od okresu kredytowania) i 30% całkowitej kwoty kredytu (koszty uzależnione od okresu kredytowania) zastąpione zostały wartościami 10% i 10% (dla kredytów o okresie spłaty nie krótszym niż 30 dni) albo 5% (dla kredytów o okresie spłaty krótszym niż 30 dni). W efekcie maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego została zmniejszona z 55% na 20% (dla kredytów o okresie spłaty nie krótszym niż 30 dni) albo na 5% (dla kredytów o okresie spłaty krótszym niż 30 dni). Obniżono też limit pozaodsetkowych kosztów kredytu w całym okresie kredytowania z obecnych 100% całkowitej kwoty kredytu – do wysokości 45% tej kwoty.

Ustawa dodatkowo nakłada na instytucje pożyczkowe udzielające kredytu konsumenckiego obowiązek oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy oraz określa szczegółowo sposób jej przeprowadzenia. Od tej oceny uzależniony będzie sam fakt udzielenia kredytu, a także zbywanie i dochodzenie ewentualnych wierzytelności, wynikłych z udzielenia kredytu konsumenckiego. Wprowadzono też przepisy w większym stopniu zapobiegające „rolowaniu kredytów” nie tylko przez danego kredytodawcę, ale również przez podmioty z nim powiązane.

Ponadto firmy pożyczkowe poddane zostaną nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego. Będą mogły prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej albo w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której ustanowiono radę nadzorczą. Zaś ich wymagany minimalny kapitał zakładowy podniesiono z 200 tys. zł do 1 mln zł. Do umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy w brzmieniu dotychczasowym.

Senat wprowadził do ustawy 6 poprawek. Wszystkie zostały odrzucone przez Sejm. Większość przepisów ustawy dotyczących bezpośrednio pożyczkobiorców weszła w życie 18 grudnia 2022 r. Od 18 maja 2023 r. zacznie obowiązywać nakaz wyliczania zdolności kredytowej potencjalnego pożyczkobiorcy. Zaś od 1 stycznia 2024 r. firmy pożyczkowe poddane zostaną nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego.

Na podsumowanie cytat z komunikatu Ministerstwa Sprawiedliwości: ”Dotychczas prawo nie chroniło dostatecznie pożyczkobiorców. Padali oni ofiarą lichwiarzy, na wiele lat stając się niewolnikami zaciągniętych zobowiązań. (…) Nowe przepisy kładą kres sytuacjom, w których – przez często nagłe, nieprzewidziane trudności życiowe – Polacy tracili cały dorobek życia wskutek rażąco wysokich kosztów zaciągniętych pożyczek. Od teraz wszyscy konsumenci, którzy zdecydują się na takie zobowiązanie, będą mogli czuć się chronieni. To koniec ukrytych opłat dodatkowych i wypisanych małym drukiem wygórowanych kosztów zobowiązania. Działalność lichwiarzy przestaje być bezkarna, a państwo zyskuje realną możliwość zadbania o bezpieczeństwo Polaków.”

2. Wydłużenie kadencji samorządów.

Projekt ustawy o przedłużeniu kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego złożyła do laski marszałkowskiej grupa posłów z Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość. Ustawa przedłuża kadencję organów jednostek samorządu terytorialnego (tj. rad gmin, rad powiatów, sejmików województw, rad dzielnic m.st. Warszawy oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast) do 30 kwietnia 2024 r. Zgodnie z obowiązującymi przepisami kadencja tych organów trwa 5 lat licząc od dnia wyboru. Wybory do rad zarządza Prezes Rady Ministrów nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji rad, a datę wyborów wyznacza się na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 7 dni przed upływem kadencji rad. Ostatnie wybory do rad odbyły się 21 października 2018 r. Zatem kadencja wówczas wybranych organów upłynęłaby 21 października 2023 r. To oznacza, że wybory mogłyby się odbyć najwcześniej 24 września, a najpóźniej 8 października 2023 r.

Potrzeba przedłużenia kadencji wynikła ze skumulowania w 2023 r. dat wyborów samorządowych i parlamentarnych, które jest niepożądane z przyczyn organizacyjnych i profrekwencyjnych, o czym wcześniej informowała Państwowa Komisja Wyborcza. Po uchwalonej zmianie wybory odbędą się między 2 a 23 kwietnia 2024 r. Dodatkowo w związku z przesunięciem wyborów z jesieni na wiosnę konieczna jest zmiana dnia ustalenia liczby mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego, będącej podstawą określenia liczby radnych wybieranych do danej rady – zamiast ostatniego dnia roku, ostatni dzień kwartału poprzedzającego 6 miesięczny okres przed upływem kadencji.

Senat zawetował ustawę – uchwalił jej odrzucenie w całości. Sejm tę uchwałę Senatu odrzucił. Po podpisie Prezydenta RP i publikacji w Dzienniku Ustaw, ustawa weszła w życie 9 grudnia 2022 r.

Jerzy Czerwiński – Senator RP